Ο Παιών-Απόλλων, τα «παιώνια χέρια», το θείο αντίδοτο, το «καταπότιον του Ανδρέου», τα αλκαλοειδή των αρχαίων και το «άνθος-πέρασμα» στο «Μυστικό του Ωρίωνα» και τους Δευκαλιωνίδες του Κύνου.

Ο Όμηρος, ο Ησίοδος και ο Σόλων είναι οι αρχαιότεροι και μοναδικοί συγγραφείς που μας πληροφορούν ότι στις απώτατες εποχές υπήρχε ένας ιδιαίτερος θεραπευτής-γιατρός των θεών, ο Παιών ή Παιάν ή Παιήων. Οι μεταγενέστεροι χρησιμοποίησαν την ονομασία αυτή σαν τιμητικό τίτλο και την απέδιδαν σε θεούς, ήρωες και θεραπευτές.

Το όνομα Παιών ή Παιάν ετυμολογούμενο από το ρήμα «παίω», σημαίνει την επίτευξη θεραπευτικού αποτελέσματος με την επίθεση των χεριών στον πάσχοντα. Γι αυτό στα έργα των αρχαίων Ελλήνων ποιητών συναντάμε την διατύπωση «παιώνια χέρια». Η διατύπωση αυτή αποδίδεται στα χέρια του σοφού κένταυρου Χείρωνα, τα οποία ονομάστηκαν έτσι, γιατί με αυτά συνέλεγε τα θεραπευτικά βότανα  και τα έβαζε πάνω στα τραύματα και τις πληγές ή παρασκεύαζε με αυτά τα ιαματικά βότανα. 

Η αναφορά του Πλούταρχου, ότι δηλαδή τα πρώτα και άριστα αγαθά της μουσικής είναι «η ανταπόδοση ευγνωμοσύνης στους θεούς» και «η διάταξη της ψυχής μέσα σε καθαρότητα, μουσικότητα και αρμονία», εξηγεί  το λόγο που ο Χείρων δίδασκε στους μαθητές του την τέχνη των μουσικών οργάνων. Πράγματι η εφαρμογή της θεραπευτικής μουσικής μαρτυρείται στη δράση των ψυχικών θεραπευτών Ορφέα, Λίνου, Θαλήτα, Πυθαγόρα και άλλων.

Ο Παιών, κατά τη διήγηση της Διώνης, όταν αυτή παρηγορούσε την κόρη της Αφροδίτη που τραυματίστηκε από τον Διομήδη με βέλος, θεράπευσε τον καταφυγόντα στον Όλυμπο Άδη, όταν αυτός ο τελευταίος τραυματίστηκε στην εκστρατεία της  Πύλου από τον Ηρακλή. Θεράπευσε επίσης και τον τραυματισμένο με βέλος στην κοιλιά Άρη με παυσίπονα βότανα, τα οποία έδρασαν αιμοστατικά και επουλωτικά. 

Στα ομηρικά κείμενα οι θεραπευτές χρησιμοποιούσαν κυρίως φυτικά βότανα, αλλά και ορυκτά, όπως το θείο («Οδύσσεια» Χ, 481-482) ή ζωικά, όπως ο ιός της έχιδνας («Ιλιάς» Β, 723). Ανάλογα με τη χημική ενέργεια  ή τη φαρμακολογική ιδιότητα του καθενός, αποκαλούνταν πικρά (στυπτικά), οδυνήφατα (παυσίπονα), ήπια (αντιφλογιστικά), εσθλά (ανακουφιστικά), μητιόεντα (πολύχρηστα), κακά ή λυγρά (δηλητηριώδη), ουλόμενα (καταραμένα), ανδροφόνα (εγκληματικά), θυμοφθόρα (θανατηφόρα), νηπενθή (χαροποιά), άλοχα (άλυπα), επίληθα (επιλήσμονα) και άλλα.

Γενικά τα φάρμακα και τα βότανα είχαν την ιδιότητα του μαγικού φίλτρου, του δηλητηρίου του ιάματος, ακόμα δε και του θείου αντιδότου (μώλυ). Γι αυτό και ο Όμηρος, αναφερόμενος στους γιατρούς τους καταγράφει ως προερχόμενους από τη γενιά του Παιώνα.

Αλλά και ο Ησίοδος  αναφέρεται στον μέγα θεραπευτή Παιώνα, τον οποίο μάλιστα διαχωρίζει από τον Απόλλωνα. Κατ΄ αυτόν οι αρρώστιες που τυραννούσαν τους θνητούς στέλνονταν από τους θεούς αυτόματα και ήταν απρόβλεπτες, όπως στις περιπτώσεις του Προμηθέα και της Πανδώρας. 

Στα κείμενα του Σόλωνα επίσης διαβάζουμε ότι οι γιατροί θεραπευτές, ασκούντες το επάγγελμα του γνώστη των πολλών φαρμάκων Παιώνα, σε ορισμένες περιπτώσεις δεν επιτύγχαναν το προσδοκώμενο αγαθό αποτέλεσμα της ίασης, παρά τις προσπάθειές τους. Γιατί, πολλές φορές από μια μικρή ενόχληση προκαλείτο σοβαρή επιπλοκή που δεν υποχωρούσε με αντιφλογιστικά φάρμακα. Σε άλλες όμως, η απλή επίθεση των χεριών του θεραπευτή μπορούσε να αποκαταστήσει γρήγορα την υγεία του αρρώστου.

Όπως φαίνεται λοιπόν από τις αρχαιότερες πηγές, στον Όμηρο ο Παιών είναι θεραπευτής των θεών με την επίθεση θαυματουργών βοτάνων, στον Ησίοδο σωτήρας με θαυματουργά ιάματα και στο Σόλωνα, θεραπευτής κυρίως με την επίθεση των χεριών. Πράγματι ο θεοποιηθείς μετά την κατακεραύωσή του γιος του Απόλλωνα και της Κορωνίδας Ασκληπιός, μαθητής του Χείρωνα, γενάρχης των Ασκηπιαδών, πατέρας του γιατρού Μαχάονα και του θεραπευτή Ποδαλείριου και «άναξ Παιήον», κατά τον Ηρώνδα «θεράπευε τον πάσχοντα απλά με την επίθεση του χεριού του». 

Η ταύτιση του Απόλλωνα με τον Παιώνα ανάγεται στους ορφικούς χρόνους, όπου χαρακτηρίζεται «Παιάν ιήιος», «Παιάν εκηβόλος» και «Ιηπαιήων». Κατά τον Απολλώνιο τον Ρόδιο στο θεό αυτόν προσφέρονταν ευχαριστήριες θυσίες και τελούνταν προς τιμή του χορευτικές γιορτές, ενώ στον Καλλίμαχο υμνείται ο αλεξίκακος Παιήων που τόξευσε τον Πύθωνα. Οι καθιερωμένες «παιώνιες» γιορτές, όπως και  «παιώνιο υδροθεραπευτήριο», λεπτοφυείς έννοιες της αρχαιοελληνικής γραμματείας, είναι σπάνια κατανοητές σήμερα, όπως σπάνιοι είναι και οι μύστες του πνευματικού μεγαλείου των αρχαιοελλήνων.

Παιώνιοι ύμνοι ψάλλονταν και προς την σεληνιακή Άρτεμη-Εκάτη. Στο ιερό του Αμφιάραου στον Ωρωπό υπήρχε βωμός, μέρη του οποίου ήταν αφιερωμένα στον Δία, τον Ηρακλή και τον Απόλλωνα, τα οποία είχαν την επωνυμία «Παιών». Σε ξεχωριστό μέρος λατρευόταν η Αθηνά Παιωνία, άγαλμα της οποίας στην Αθήνα είχε την ίδια επωνυμία. «Παιάν Ζεύς» λατρευόταν επίσης στη Ρόδο με την έννοια του αλεξίκακου, από την οποία προέρχεται και η επίκληση «ιω Ζέυ».

Από τα ιαματικά βότανα που αναφέρονται παραπάνω και που αργότερα υμνήθηκαν από τον Αισχύλο σαν «φάρμακα παιώνια» (Αισχύλος «Αγαμέμνων» στιχ. 848), ένα μόνο κατονομάζεται και είναι επώνυμο του θεού, η παιωνία. Η αρχαιότερη αναφορά στο φυτό αυτό γίνεται για πρώτη φορά στα «Αργοναυτικά» του Ορφέα. Στον 4ο π.Χ. αιώνα τη συναντάμε στον Θεόφραστο και με το δεύτερό της όνομα που είναι γλυκυσίδη. Αργότερα, ο Διοσκουρίδης (1ος π.Χ. αιώνας) κατέγραψε τις φαρμακευτικές της ιδιότητες, τις οποίες αντέγραψε και ο Γαληνός, αναφέροντας ένα δεύτερο όνομά της (που ήταν «γλυκυσίδη») χαρακτηρίζοντάς την φάρμακο της σαραπιάδας. 

Μια άλλη επίσης σημαντική πληροφορία του Γαληνού, αντλείται από τον Καρύστιο φαρμακολόγο Ανδρέα (3ος –2ος π.Χ. αιώνας), τον φερόμενο ως συγγραφέα του έργου «Γενεαλογία Ιατρική», στο οποίο αναφέρει ότι ο Ιπποκράτης, αφού πρώτα μελέτησε, έκαψε τα αρχεία του Ασκληπείου της Κνίδου. Μνημονεύει λοιπόν ο Γαληνός το «καταπότιον του Ανδρέου», το οποίο χαρακτηρίζει παιόνιο. Δεν γνωρίζουμε πιο ήταν το βότανο αυτό, αλλά είναι γνωστό ότι η σύγχρονη φαρμακολογία κατατάσσει τις γλυκυσίδες στα φυσικά ναρκωτικά, που περιέχουν γλυκόζη, μετά την αφαίρεση της οποίας παραμένει, σε μερικές περιπτώσεις, ένα αλκαλοειδές, που σε ορισμένα είδη είναι ισχυρό δηλητήριο. 

Η μόνη δυνατή προσέγγιση στην παιωνία, που δικαιολογεί και τη σχέση της με τον Απόλλωνα-Παιώνα, είναι μια άλλη προσωνυμία του θεού. Πρόκειται για τον Μυρικαίο Απόλλωνα, προστάτη της ρητινοφόρου μυρίκης, η τοπολογική μετονομασία της οποίας αναφέρεται στην αγλαοφώτιδα-παιωνία. Η μυστική ονομασία της τελευταίας μας οδηγεί στην κυνάκανθα, το κυνόσπαστον του συγγραφέα και αρχιερέα Αιλιανού, που συνδέεται με τις ιερουργίες του Λοκρού Κύνου, ιδρυτή πανάρχαιας ομώνυμης πόλης της Φωκίδας που κατοικήθηκε από τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα. 

Φαίνεται ότι το «άνθος του Απόλλωνα» υποκρύπτει το «Μυστικό του Ωρίωνα», στο οποίο αναφέρονται οι Robert Bauval  και Adrian Gilbert στο ομώνυμο έργο τους «The Orion Mystery». Η επιστημονική τεκμηρίωση της «Γένεσης», που την παρουσιάζουν οι παραπάνω ερευνητές, οδηγεί στο Σείριο, το Άστρο του Κυνός, όπως ακριβώς εκεί οδηγούν και οι μυστικές ιερουργίες του «άνθους», η λοκρική λατρεία της κυνάκανθας και η πανελλήνια λατρεία του Απόλλωνα-Κύνα, εσωτερικά στοιχεία της οποίας παρουσιάζει ο Πλάτωνας στα έργα του «Γοργίας», «Φαίδρος» και «Φαίδων».