«Ο πόνος είναι τέλεια μιζέρια» έγραψε ο John Milton. Πολλούς αιώνες πριν απ’ αυτόν, ο Αίσωπος έγραφε: «Οι πόνοι είναι διδασκαλίες». Την εποχή του Αισώπου, πίστευαν ότι ο πόνος, ακόμη κι ο φυσικός, όχι μόνο σφυρηλατούσε τους χαρακτήρες, αλλά έπρεπε να λαμβάνεται και σαν πεπρωμένο. Σήμερα έχουν μείνει κάποιες παροιμίες που επαναλαμβάνουμε, όπως : «Γεννηθήκαμε για να υποφέρουμε» ή «Ο πόνος είναι απολύτρωση και εξαγνισμός».
Σήμερα ο πόνος θεωρείται από τους επιστήμονες σαν μια κοινωνική ασθένεια. Ο πόνος διευκολύνεται από την ελαττωμένη αντίσταση του ανθρώπου απέναντί του.
Στο φυσικό επίπεδο, μπορεί να ορισθεί σαν μια κατάσταση της αίσθησης, μιας αίσθησης πολύ δυσάρεστης που προκαλείται από οποιοδήποτε ερέθισμα, το οποίο αντιπροσωπεύει προσβολή ή απειλή για την ακεραιότητα των ιστών. Επίσης, ο πόνος είναι η υποκειμενική έκφραση βλάβης του οργανισμού ή διαταραχής μερικών λειτουργιών του. Μεταξύ του Α΄ και Β΄ παγκοσμίου πολέμου, συλλέχθηκε ένας μεγάλος αριθμός παρατηρήσεων και στατιστικών από τα επώδυνα σύνδρομα πληγωμένων και επαναπατρισμένων από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, τα οποία φαίνεται να πρόσφεραν ουσιώδη εισφορά στην ερμηνεία των φαινομένων του πόνου.
Πρώτα απ’ όλα, έγινε εμφανές ότι ο πόνος περιλαμβάνει δύο σημαντικές φυσιολογικές εξελίξεις: την αντίληψη του πόνου και την αντίδραση στο επώδυνο ερέθισμα. Το τελευταίο είναι η συγκινησιακή ατομική έκφραση που προκύπτει από την αντίληψη του πόνου.
Σήμερα, ο πόνος απορρίπτεται σαν γεγονός άχρηστο και καταργητέο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην γίνονται ανεκτά ούτε τα τσιμπήματα από μια καρφίτσα. Ο πόνος κι η αντίδραση απέναντι σ’ αυτόν, το κατά πόσο γίνεται αντιληπτός και ανεκτός, εξαρτάται από το πολιτιστικό περιβάλλον του πάσχοντα και από το αν ανήκει σε μια εθνική ομάδα που αποδέχεται ή όχι τον πόνο. Έρευνες σε φυλές του Αμαζονίου αποκαλύπτουν ότι υπάρχουν κάποιες, στις οποίες εκτελούνται σκληρές πρακτικές μύησης κατά την εφηβεία και στη διάρκεια των οποίων, οι νέοι φαίνεται να μην υποφέρουν καθόλου. Επίσης, πολλοί Ινδιάνοι, εξαιτίας της αγωγής τους, φαίνεται να αγνοούν τον πόνο.
Ο Παβλόφ έλεγε ότι ο πόνος είναι φρουρός της ανατομικής ακεραιότητας του οργανισμού που αναλαμβάνει ν’ απωθεί καθετί, το οποίο εμποδίζει και απειλεί τη ζωή του ή διαταράσσει την ισορρόπηση του οργανισμού με το περιβάλλον.
Η εμφάνισή του κινητοποιεί τις αμυντικές δυνάμεις του οργανισμού για την εξάλειψη των αιτιών που τον προκάλεσαν και την αποκατάσταση της φυσιολογικής λειτουργίας των οργάνων και των συστημάτων. Ταυτόχρονα, ο πόνος προκαλεί στον άνθρωπο έντονες αντιδράσεις, του στερεί την ηρεμία του και την ικανότητα για εργασία και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να γίνει αιτία εμφάνισης μιας επικίνδυνης για τη ζωή πάθησης, του σοκ (καταπληξία: μειώνεται ο μυϊκός τόνος και το άτομο πέφτει, αφού έχουν χαλαρώσει όλοι οι μύες του).
Στην Ψυχολογία, ο πόνος δηλώνει ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Θεωρείται ένα σήμα ή μέσο άμυνας του οργανισμού που έχει ως σκοπό να σταματήσει την επίπονη διέγερση. Είναι σωματικός ή ψυχικός προληπτικός, γιατί επιτρέπει να διαφοροποιήσουμε αυτό που είναι βλαβερό και ταυτόχρονα είναι και παιδαγωγικός. Π.χ. το μικρό παιδί που καίγεται ελαφρά από τα σπίρτα, στη συνέχεια θα αποφύγει να παίζει με τη φωτιά. Προσπαθώντας να αποφύγει τον πόνο, μαθαίνει να συμπεριφέρεται με επιτυχία. Η ευαισθησία στον πόνο εξαρτάται από όρους ψυχολογικούς και κοινωνικούς. Π.χ. μάρτυρας, εξαιτίας της πίστης του, φαίνεται να έχει αναισθητοποιηθεί. Εδώ και μερικά χρόνια, διδάσκεται στις εγκύους η ψυχοπροφυλακτική μέθοδος που έχει ως σκοπό να κάνει τον τοκετό ανώδυνο.
Στην ψυχανάλυση, ο πόνος θεωρείται αποτέλεσμα υπερβολικού συναισθήματος με τη μορφή δυσαρέσκειας που προκαλείται από ένταση ή σύγκρουση. Ο Φρόυντ, διακρίνει δύο τύπους πόνου. Ο ένας είναι σαφώς σωματικός κι ο άλλος αναφέρεται ως δυσαρέσκεια, αποστροφή ή σύγχυση.
Ο ψυχικός πόνος θεωρείται ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου.
Σύμφωνα με το Βουδισμό, για να φτάσει κανείς στην απελευθέρωση, πρέπει να κατανοήσει τέσσερις μεγάλες Αλήθειες:
την ύπαρξη του πόνου,
την αιτία του πόνου,
την εξάλειψη του πόνου και
το δρόμο που οδηγεί στην εξάλειψη του πόνου.
Η ΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
Από τη στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι που πεθαίνουμε, ο πόνος υπάρχει και είναι κάτι δεδομένο στα πλαίσια του εκδηλωμένου κόσμου.
Η αποφυγή του πόνου είναι η πρωταρχική βάση όλων των ανθρώπινων ψυχικών παθήσεων. Αποφεύγουμε τον πόνο, συνήθως, γιατί τον φοβόμαστε. Αλλά, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι όσο περισσότερο φοβόμαστε, τόσο περισσότερο πονάμε.
Ο φόβος κατεβαίνει και παραλύει το σώμα, ανεβαίνει και παραλύει το νου και τη δική του εστία, παγώνει τα καλύτερα συναισθήματα για να δώσει σε αντάλλαγμα τεράστιες διαστάσεις σε άλλες αρνητικές συγκινήσεις. Είναι μια αδυναμία που εμποδίζει την πορεία στην ατραπό της ανθρώπινης εξέλιξης.
Αναπτύσσοντας ένα υγιές θάρρος, -και όχι θράσος-, μια υγιή εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στις διδασκαλίες των σοφών και διατηρώντας σταθερή τη βούλησή μας, μπορούμε να σκορπίσουμε την ομίχλη και την αδυναμία και να προχωρήσουμε ξανά .
Από τη στιγμή που εκδηλωνόμαστε σ’ αυτόν τον κόσμο, ο πόνος θα μας συνοδεύει σ’ όλα τα επίπεδα και κυρίως στο φυσικό, στο πιο εμφανές που έχουμε, το φθαρτό μας σώμα. Το θέμα δεν είναι να αποφύγουμε τον πόνο ή να τον αφήνουμε να επηρεάζει όλη μας την ύπαρξη, αλλά να τον συνειδητοποιήσουμε, να τον εξαλείψουμε σιγά – σιγά, όσο αυτό είναι εφικτό, για να μετατραπεί σε μια ευκαιρία αυτογνωσίας στο δρόμο που βαδίζουμε.
ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
Σύμφωνα με το Βουδισμό, ο άνθρωπος πιστεύει σαν πραγματικά και αληθινά εκείνα που είναι απατηλά. Αγωνίζεται για να κρατήσει και να διαφυλάξει πράγματα, τα οποία είναι προορισμένα να πεθάνουν. Ο πόνος έρχεται, λοιπόν, όταν κατευθύνουμε όλες μας τις δυνάμεις σ’ έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται, που τίποτα δεν διαρκεί και όλα φεύγουν σαν τον καπνό. Και απομένουμε να παρακολουθούμε με αγωνία το χρόνο που φεύγει μέσα από τα χέρια μας σαν την άμμο της κλεψύδρας.
Έτσι, για να μην πονάμε, ακόμη και στο σώμα, χρειάζεται να κατευθύνουμε τη συνείδηση στα πιο άφθαρτα και διαρκή πράγματα, στα πιο υψηλά, γιατί εκείνα που χαρακτηρίζουν την ψυχή είναι αυτά που διαρκούν πολύ.
Για ν’ αναπτυχθεί η ψυχή μας, πρέπει πρώτ’ απ’ όλα να τη συνειδητοποιήσουμε και ακόμη πριν απ’ αυτό, ν’ αποσιωπήσουμε, όσο είναι δυνατόν, τους θορύβους της προσωπικότητάς μας, γιατί μέσα σ’ ένα θορυβώδες περιβάλλον δεν μπορούμε ν’ ακούσουμε τη φωνή της σοφίας.
Η πνευματική ευγένεια απαιτεί να δίνουμε πάντα προτεραιότητα στο πνεύμα.
Στην πραγματικότητα, ο πόνος δηλώνει μια απώλεια. Πονάμε, όταν χάνουμε κάτι.
Στο φυσικό επίπεδο, στο σώμα, πονάμε όταν χάνουμε την υγεία μας κι αφιερώνουμε στον πόνο όλη μας την προσοχή και τη συνείδηση.
Το σώμα είναι ένας από τους φορείς της ψυχής μας, η φυλακή και το πλοίο της, ταυτόχρονα. Τώρα είμαστε ενσαρκωμένοι, τώρα έχουμε ένα σώμα και δεν πρέπει να το αγνοήσουμε, αλλά να το χρησιμοποιήσουμε σοφά.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το σώμα μας έχει μεγάλη αντοχή. Απ’ όλα τα ζώα, ο άνθρωπος είναι το πιο ανθεκτικό.
Στο ψυχολογικό επίπεδο πονάμε όταν χάνουμε ένα συναίσθημα, όταν πάψουν οι άλλοι να μας αγαπούν ή όταν σταματήσουμε εμείς ν’ αγαπάμε.
Πονάμε επίσης όταν χάνουμε την εμπιστοσύνη μας σε κάτι ή κάποιον, όταν χάνουμε την ελπίδα μας, όταν χάνουμε τη σιγουριά στον εαυτό μας, όταν χάνουμε αγαθά ή ανθρώπους που εκτιμάμε, όταν χάνουμε κάτι που πιστεύαμε ότι είχαμε ή όταν δεν αποκτάμε κάτι που προσδοκούσαμε.
Στο νοητικό επίπεδο πονάμε όταν χάνουμε την κατανόηση των ανθρώπων, όταν δεν μας καταλαβαίνουν οι άλλοι. Επίσης όταν πρέπει να εισχωρήσουμε στο βάθος των πραγμάτων ή όταν δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τις καταστάσεις της ζωής. Όταν ακολουθούμε λανθασμένες ιδέες και το αντιλαμβανόμαστε μετά ή όταν συνειδητοποιούμε ότι η ιδέα που είχαμε για τον εαυτό μας δεν ήταν η σωστή.
Τέλος, πονάμε από άγνοια που, σημαίνει ότι δεν έχουμε επαφή με τον πραγματικό μας εαυτό.
Η ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
Όταν τη δίψα για ζωή τη διοχετεύουμε προς τον ανώτερο εαυτό μας, τότε ο πόνος σταματά. Όσο περισσότερα πράγματα επιθυμούμε, όσο περισσότερο εργαζόμαστε αναζητώντας μια ανταμοιβή, τόσο περισσότερο κάρμα (Νόμος της δράσης-αντίδρασης) φορτώνουμε στη ζυγαριά μας. Αυτό το κάρμα μας υποχρεώνει να μετενσαρκωθούμε και ν’ αρχίσουμε πάλι, μέχρι επιτέλους να καταλάβουμε με ποιόν τρόπο μπορούμε να σταματήσουμε τον πόνο. Κι αυτός ο τρόπος έρχεται μέσα από την ορθή δράση, την πλήρη αποκόλληση, την τέλεια συμφωνία με το νόμο.
Στην πραγματικότητα, ο πόνος εξαλείφεται σιγά – σιγά αλλά όχι απόλυτα. Για να πετύχουμε την εξάλειψή του, πρέπει να λειτουργούμε σ’ ένα πιο υψηλό επίπεδο. Έτσι, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να μειώσουμε τις αιτίες που τον δημιουργούν.
Για να το κάνουμε αυτό, χρειάζεται να βλέπουμε τα πράγματα πιο αποστασιοποιημένα, μακριά από τον εαυτό μας, ώστε να γίνουμε πιο αντικειμενικοί και να εκτιμάμε σωστά τις καταστάσεις.
Άρα, πρώτα βρίσκουμε τις αιτίες και στη συνέχεια αναζητούμε λύσεις γι αυτές. Όλο αυτό βέβαια πρέπει να συνοδεύεται από την απαραίτητη βούληση, τόσο για να αναζητήσουμε, όσο και για να εφαρμόσουμε λύσεις.
Στην πραγματικότητα ο πόνος δεν ξεχνιέται. Μεταμορφώνεται σε μια αντικειμενική εμπειρία που μας εμπλουτίζει.
Όταν επιλυθούν οι αιτίες του πόνου, τότε δεν επανερχόμαστε σ’ αυτές.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Λεξικό Ψυχολογίας. Παπαδόπουλος
2. Ο προφήτης και ο κήπος του προφήτη, Χαλίλ Γκιμπράν, εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1997
3. Λεξικό της Ψυχολογίας, Ν. Παπαδόπουλος, Αθήνα 1994
4. Σοβιετική Ιατρική Εγκυκλοπαίδεια, εκδόσεις: Κ. Καπόπουλος, Τόμος 4
5. Υγεία – Οδηγός Υγιεινής, εκδόσεις Δομική, Τόμος 10