Η θεραπεία της ψυχής είναι μία τέχνη και μία επιστήμη που παρουσιάζεται στο δικό μας παρόν έχοντας τις ρίζες της σε αρχαίες και μακρινές εποχές.
Τα μέσα και οι τρόποι της πολυποίκιλα και διαφορετικά. Καθένας όμως είναι μοναδικός στο είδος του και σ' αυτό που προσφέρει. Ένα από τα πιο άμεσα σε πρόσβαση μέσα στο ψυχολογικό επίπεδο είναι η μουσική.
Η μουσική χρησιμοποιούνταν σε πολλούς πολιτισμούς σαν θεραπευτικό μέσο των δυσαρμονιών που εμφανιζόταν σε νοητικό, ψυχολογικό, ακόμα και σωματικό επίπεδο. Ας κάνουμε λοιπόν ένα γοητευτικό ταξίδι στους χαμένους πολιτισμούς του παρελθόντος για να δούμε μερικά από τα σημάδια που έχει αφήσει πίσω της αυτή η αρχαία θεραπευτική, η μουσικοθεραπεία.
Η προέλευση της μουσικής
Στις παραδόσεις των λαών για τον κόσμο και τον άνθρωπο, η μουσική, όπως και όλες οι Τέχνες και οι Επιστήμες, θεωρείται όχι ως ένα ανθρώπινο επίτευγμα, αλλά ως ένα δώρο που δόθηκε στην ανθρωπότητα από τους θεούς . «Δεν χρειάζεται παρά να συμβουλευτεί κανείς το ιστορικό αρχείο οποιουδήποτε αρχαίου έθνους για να διαπιστώσει, χωρίς εξαίρεση, ότι η μουσική, που δόθηκε στους ανθρώπους σαν ένα θεϊκό δώρο, μεταφέρθηκε από τους ουρανούς στη γη από κάποιο θεό ή υπερφυσική οντότητα. Στην Ινδία, ο Βράχμα ή η δημιουργική του δύναμη Σαρασβάτι, ήταν αυτός που έδωσε τις αρχές της αξιοθαύμαστης αυτής επιστήμης, ο δε Ισβάρα, ένα από τα πρόσωπα της Ινδικής Τριάδας ήταν εκείνος που θεμελίωσε το μουσικό σύστημα. ΣτηνΚίνα> , Ο Φου Χσι και η Νου - Βα, έφεραν τα στοιχεία της μουσικής που αργότερα ανέπτυξε ο Χουανγκ Τι. Οι Χαλδαίοι απέδιδαν τα ίδια δώρα στον υπέρτατο θεό τους Βήλο και στον πρώτο τους νομοθέτη Οάννη, οι Αιγύπτιοι στην Ίσιδα και στον Όσιρη, οιΘράκες - που διδάχτηκαν από τους Φοίνικες - στον Ολήν, οι Έλληνες στον Απόλλωνα ή στον Ερμή, οι Κέλτες στον Μπελένο, που ήταν κάτι αντίστοιχο του Απόλλωνα, και τέλος οι Σκανδιναβοί απέδιδαν στον Οντίν ή Βοτάν όλα όσα οι άλλοι λαοί απέδιδαν στους θεούς τους ή στους πρώτους νομοθέτες τους.»
Βλέπουμε λοιπόν ότι η μουσική στην αρχαιότητα θεωρούνταν σαν κάτι το πνευματικό ή το ουράνιο. Η σύνδεσή της με τον κόσμο και τη φύση ήταν αδιαχώριστη. Στη δημιουργία ή στην αρχή του Κόσμου ο ήχος αποτελούσε ένα από τα πρωταρχικά στοιχεία. Σε πολλούς μύθους περιγράφεται ο αρχικός ήχος που έθεσε σε κίνηση τη δημιουργία. « Η Αϊταρεγια Ουπανισαντ », στην αρχαία Ινδική παράδοση, περικλείει τον αρχικό ήχο σ' ένα αυγό, από το οποίο ξεπετιέται ύστερα ο κόσμος. Αντίθετα στην«Μπριχαντανιακα Ουπανισαντ» ο δημιουργός είναι ο πεινασμένος θάνατος, που δημιουργεί τον κόσμο τραγουδώντας ένα δοξαστικό ύμνο και που μ' αυτόν θερμαίνεται. Στην Ιάβα αρχίζει η ιστορία της δημιουργίας με καμπανοκρουσίες ενός θεϊκού πλάσματος και στους καλλιφορνέζικους αρχέγονους λαούς Αχομάι και Ατσουγκεβι ο δημιουργός θεός επιτρέπει σ' ένα κομμάτι γης, που κρατάει στα χέρια του, να μεγαλώσει μέσω του τραγουδιού του.
Η ισλαμική παράδοση των Σούφι αναφέρει τον αφηρημένο τόνο «Σάουτε Σουρμάδ», ο οποίος διαρρέει ολόκληρο το Σύμπαν και του οποίου οι δονήσεις είναι τόσο λεπτές, ώστε να μην μπορούν να γίνουν αντιληπτές με φυσικά όργανα.Ή ας σκεφτούμε τη φλογέρα του Κρίσνα, του πιο δημοφιλούς θεού των Ινδών, ή ακόμη τους μυθικούς σωλήνες από μπαμπού της αρχαίας Κίνας, που δίδασκαν στους θεϊκούς αυτοκράτορες τις αντιστοιχίες γης και ουρανού, χρησιμοποιώντας σαν μέσο τη μουσική. Και σ' ένα κλειδί, η πρώτη αναφορά της δημιουργίας στην Παλαιά Διαθήκη, είναι κι αυτή ένα είδος «ηχητικής δημιουργίας», μόνο πιο φωτισμένης και διαφοροποιημένης. Ο Θεός «μιλάει» και με το λόγο του δημιουργεί τον κόσμο.
Η μουσική είναι η αρμονία που υπάρχει διάχυτη μέσα στο σύμπαν και που εκφράζεται μέσω του ήχου, μέσω κραδασμών. «Γύρω στο 500μ.Χ. ο Boethius μας παρέδωσε τρία είδη μουσικής που καθρεπτίζουν την ολοκλήρωση του ανθρώπου στον Κόσμο. Αυτά είναι :
Α) Η Musica Mundana, η αρμονία η οποία δημιουργείται π.χ. με την περιστροφή των αστέρων.
Β) Η Musica Humana , η οποία δημιουργείται π.χ. με το συνδυασμό σώματος και ψυχής στον άνθρωπο.
Γ) Η Musica Instrumentalis, που είναι κατ' αρχήν η ηχηρή μουσική, όπως τη γνωρίζουμε, τόσο σαν ενόργανη, όσο και σαν φωνητική.
Σκοπός της μουσικής στην αρχαιότητα δεν ήταν η ικανοποίηση των ανθρώπινων παθών αλλά η χαλιναγώγησή τους. Ούτε ποτέ υπήρξε «τέχνη για την τέχνη» ή μέσο για την έκφραση και αυτοπραγμάτωση των υποκειμενικών συναισθημάτων του καλλιτέχνη. Ήταν εργαλείο της εκπαίδευσης και της ηθικής διαπαιδαγώγησης του ανθρώπου. Η μουσική θεωρούνταν τόσο σημαντική στην Κίνα ώστε η κυβέρνηση είχε η ίδια την αποκλειστική εποπτεία και καθόριζε τους κανόνες της με διατάγματα γενικής ισχύος. Είχε καθιερώσει τη βασική νότα «Κουνγκ» και τις διαστάσεις του αυλού που την παρήγαγε, οι οποίες διαστάσεις σκαλίστηκαν σε δημόσια μνημεία και εξυπηρετούσαν σαν γενικότερη μονάδα μέτρησης. Ο κάθε ιδρυτής δυναστείας φρόντιζε για τη δημιουργία νέας μουσικής, ώστε να δίνεται ένας ανανεωμένος χαρακτήρας στην αυτοκρατορία του. Στην Αίγυπτο οι νόμοι της μουσικής σκαλίζονταν στους ναούς. Αρκετούς αιώνες πριν από τον Πλάτωνα, ο Πυθαγόρας συνιστούσε στους μαθητές του να απορρίπτουν την κρίση της ακοής τους γιατί εύκολα πέφτει σε σφάλματα. Ήθελε να ρυθμίζονται οι αμετάβλητες αυτές αρχές μόνο από τις ανάλογες αρμονίες των αριθμών. Σ' αυτές ακριβώς τις ιδέες και στη φροντίδα των νομοθετών να διατηρήσουν την αγνότητα της μουσικής οφείλεται το ότι τα τραγούδια ονομάζονταν νόμοι.
Η χρήση της μουσικής σαν θεραπευτικό μέσο στους αρχαίους πολιτισμούς
Η μουσική σαν μέσο και εργαλείο θεραπευτικό συναντάται σε πολλούς πολιτισμούς της αρχαιότητας και πολλές είναι οι αναφορές που έχουμε πάνω σ' αυτό το θέμα.
Στην Παλαιστίνη , το 1000 π.Χ. περίπου, θεραπεύει ο Δαυίδ τις «καταθλίψεις» του Σαούλ παίζοντας άρπα. Στην αρχαία Ελλάδα ο Όμηρος διηγείται πως ο Οδυσσέας «ηρεμεί» τις ματωμένες πληγές του με το τραγούδι του. Επίσης αναφέρει τελείως αυτονόητα τις «επωδούς» με τις οποίες «τραγουδούσαν» τότε τις αρρώστιες. Για τον Ορφέα λέγεται πως ήταν μεγαλοφυής μουσικός αλλά και μεγάλος θεραπευτής. Η πανώλη της Τροίας καταπολεμήθηκε με τραγούδι. Και ας μην ξεχνάμε πως ο θεόςΑπόλλων και ο Ασκληπιός ήταν ο πατέρας των μουσών.
Η ηχοθεραπεία είναι ριζωμένη στο Θιβέτ εδώ και αμύθητους χρόνους. Για να φέρουν σε ταλάντωση κάποιο νεύρο φυσούν ομάδες μοναχών ή τραγουδούν με τη φλογέρα ή τυμπανίζουν έναν ορισμένο τόνο ο οποίος δεν πρέπει να κοπεί για βδομάδες. Οι ομάδες μοναχών εναλλάσσονται κατά διαστήματα. Τελικά ηρεμεί το νευρικό σύστημα με αυτόν το συνεχόμενο τόνο. Στα μοναστήρια του Θιβέτ, οι γέροι καλόγεροι - γιατροί γνωρίζουν με ακρίβεια ποιος ήχος ενός τυμπάνου ή ποιο σημείο ενός χάλκινου λέβητα πρέπει να χτυπηθεί για να αντιδράσουν τα νεύρα του ενός ή του άλλου ασθενή.
Ο Πορφύριος λέει για τον Πυθαγόρα : «Τους άρρωστους ψυχικά τους παρηγορούσε με μουσική και είχε και τραγούδια ενάντια σε σωματικά πάθη, για τη λησμονιά της θλίψης, για την ημέρωση της οργής και το σβήσιμο των παθών.»
Ο Θεόφραστος (377 - 287), γράφει πως η μουσική χρησιμοποιείται από γιατρούς - μουσικούς κατά της λιποθυμίας, της φοβίας, των διαταραχών του ύπνου, της ισχυαλγίας, της οσφυαλγίας, των στομαχικών ασθενειών κλπ. Με ποιο τρόπο εξασκούσαν οι αρχαίοι δάσκαλοι τη μουσικοθεραπεία τους δεν είναι δυστυχώς σήμερα γνωστό- ή δεν είναι ακόμη - δυνατόν να αναπαραχθεί.