Γάλλος ανθρωπολόγος (γεν.1908) που αφιέρωσε μεγάλο μέρος από τη ζωή του στη μελέτη των λεγόμενων «πρωτόγονων» λαών, προσπαθώντας να κατανοήσει τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης και δράσης τους. 

Οι σπουδές του, Φιλοσοφίας και Νομικής, σύντομα τον απογοήτευσαν καθώς τις θεωρούσε άγονη γυμναστική του πνεύματος. Σε 26 του χρόνια ταξίδεψε στη Βραζιλία για την έδρα της εθνολογίας στο πανεπιστήμιο του Sao Paolo. Εκεί διασχίζοντας την παρθένα ακόμη ζούγκλα του Αμαζονίου, μελέτησε απομονωμένες φυλές Ινδιάνων.

Το 1938 τον βρίσκει στη Γαλλία -σύντομα αναγκάζεται να διαφύγει, λόγω της ναζιστικής απειλής, στις Η.Π.Α. Εκεί, συνέχισε τις αναζητήσεις του στους πολιτισμούς της Αμερικής, παρακολουθώντας παράλληλα τις πρωτοποριακές εξελίξεις στις θετικές επιστήμες(μαθηματικά: Neumann,Morgenstern) και στη γλωσσολογία (G.d. Saussure, R.Jacobson). 

Μεταφέροντας, κατόπι, πολλές απ΄τις μεθόδους των πεδίων αυτών στην ανθρωπολογία (καθώς για αυτόν οι επιστήμες της Φύσης και του Ανθρώπου διέπονται από τους ίδιους Νόμους), γίνεται ο ιδρυτής της δομικής ανθρωπολογίας. 

Το 1948, επιστρέφοντας στη Γαλλία διδάσκει ως ανθρωπολόγος στο Instιtute d’ Ethnologie του Πανεπιστημίου του Παρισιού, κι ύστερα στο College de France. Εξελέγη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας το 1973. Τα κυριότερα έργα του: Φυλή και Ιστορία, Δομική Ανθρωπολογία, Η Άγρια Σκέψη, Θλιμμένοι Τροπικοί, Μυθολογικά, Ο Τοτεμισμός σήμερα, Η Θέα από Μακριά, τεκμηριώνουν επιστημονικά την ισοτιμία και μαζί τη διαφορετικότητα του πνεύματος πολιτισμών που ως τότε θεωρούνταν «κατώτερου διανοητικού επιπέδου».

Λίγα λόγια για το δομισμό

Ο Levi Strauss εφάρμοσε στην ανθρωπολογία τις αρχές του Δομισμού, όπως εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Για έναν ορισμό του τι είναι Δομισμός θα λέγαμε ότι είναι η αναζήτηση, μέσα από τη μελέτη των φαινομένων του πολιτισμού, των σταθερών σχέσεων και διαδικασιών με τις οποίες λειτουργεί το ανθρώπινο πνεύμα. Ειδικά, ο δομιστής ερευνητής της ανθρωπολογίας, έχει καθήκον «να αναζητά πέρα από τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες,» τις εκάστοτε παραδόσεις, μύθους, τελετουργίες, κοινωνικές δομές, τέχνες και θρησκείες, «την κοινή ουσία του ανθρώπου, που βρίσκεται κάτω από την ατελείωτη ποικιλία χιλιάδων εφήμερων ανθρώπινων κόσμων». (L.Strauss).

Οι Μύθοι

Ο Levi-Strauss μέσα από τη συγκριτική μελέτη των μύθων των Ινδιάνων αλλά και πληθυσμών της Αφρικής ή των νησιών του Ειρηνικού, απορρίπτει με επιχειρήματα τη μέχρι τότε υπεροπτική θέση αντίληψη των δυτικών ερευνητών ότι ο μύθος είναι απλά ένα αποκύημα της φαντασίας των αγρίων ή αφελείς διηγήσεις που προσωποποιούν τα φυσικά φαινόμενα. Καθώς ο μύθος αποτελεί συστατικό στοιχείο της κοσμολογίας ακόμα και των θεωρούμενων «πολιτισμένων» λαών, (Αιγύπτιοι, Έλληνες, Ρωμαίοι, Ινδοί) ο Levi-Strauss καταλήγει πως πρόκειται για μια «παγκόσμια δομή σκέψης», ένα είδος θα λέγαμε, αρχετύπου. Δεν έχει όμως σκοπό να ανιχνεύσει την προέλευση των μύθων (κοινωνική ή μεταφυσική), μα την επιρροή που ασκούν πάνω στη σκέψη και στη ζωή των λαών όπου αυτοί επιβιώνουν ακόμα, των ιθαγενών. Η μυθική σκέψη, διακρίνοντας τις κοσμολογικές, ηθικές, βιοκοινωνικές αντιθέσεις στον Άνθρωπο και στη Φύση, και με τη μεθοδική άμβλυνση τους καταλήγει στην ενότητα και την αρμονική συνύπαρξη των αντιθέτων. Βοηθά στην κατανόηση και στην συνεργασία με τις δυνάμεις της φύσης. Ακόμα ,ο μύθος διαφέρει από μια απλή διήγηση, καθώς συνοδεύεται από τελετουργία, σε συγκεκριμένες στιγμές- είναι ιεροπραξία.

Με την ίδια μέθοδο, τη δομική, προχωρά στην ερμηνεία και άλλων «παράλογων» εκφράσεων της πνευματικότητας των «πρωτόγονων» πολιτισμών. Σκοπός του Levi-Strauss είναι να αποδείξει ότι ο τρόπος σκέψης τους είναι το ίδιο λογικός και συστηματικός όπως ο δικός μας. Για παράδειγμα:

Ο Σαμανισμός 

Η θεραπευτική του σαμανισμού έγκειται στην αντίληψη του ανθρώπου ως συνόλου και πέρα από την παρέμβαση στο φυσικό σώμα , ο σαμάνος στοχεύει στην ρύθμιση- εναρμόνιση και του ψυχισμού του ασθενούς. Εδώ, ο ερευνητής κάνει έναν εύστοχο παραλληλισμό με τη σύγχρονη ψυχοθεραπεία μέσω της χρήσης συμβόλων. Όπως ο σαμάνος μέσα στην έκσταση του αναζητά και φέρνει πίσω τη χαμένη ψυχή του θεραπευόμενου, έτσι ο ψυχαναλυτής, , ανιχνεύει το υποσυνείδητο του ασθενούς, για να επαναφέρει την χαμένη ψυχονοητική του ισορροπία. 

«Ο Τοτεμισμός σήμερα» Στο βιβλίο αυτό,παρουσιάζει μια άλλη όψη του τοτεμισμού. Πέρα απ’ την τελετουργική και κοινωνική του λειτουργία, λειτουργεί ως σύνδεσμος της Φύσης με τον Άνθρωπο. Όπως σύμφωνα με τους Νόμους της Φύσης κάθε ζώο, φυτό ή φυσικό φαινόμενο διέφερε ως προς τις ιδιότητες και τις ικανότητές του, έτσι κι ο άνθρωπος, με βάση το τοτέμ του, βρίσκει το ρόλο του στην κοινωνική ιεραρχία. Ο Πολιτισμός δομείται με πρότυπο τη Φύση. 

Η τελετουργική συνείδηση 

Στις διαλέξεις του στην Ecole pratique des Hautes etudes βλέπουμε μελέτες για την έννοια της ψυχής, τις σχέσεις μυθολογίας και τελετουργίας και για την τελετουργική συνείδηση που οι ιθαγενείς έχουν σε πολλές στιγμές της καθημερινής ζωής τους, από την σπορά έως τον πόλεμο. Για παράδειγμα, το κυνήγι των αετών για τους Ινδιάνους έχει θρησκευτικό και συνάμα κοινωνικό χαρακτήρα. Καθώς θεωρείται η πιο επικίνδυνη μορφή κυνηγιού είναι σε άμεση επαφή με την τελετουργία του πολέμου. Τα φτερά του αετού στην ενδυμασία του πολεμιστή, εκτός απ’το ότι πιστοποιούν την εύνοια του υπερφυσικού απέναντί του, εξασφαλίζουν το σεβασμό και την τιμή από όλα τα μέλη της κοινότητας.

Για την τέχνη

Στο βιβλίο του "Κοιτάω,ακούω,διαβάζω" ο Levi-Strauss ασχολείται μέσα από το πρίσμα του δομισμού, και με την τέχνη του καιρού του αλλά και των εντόπιων πολιτισμών της Αμερικής. Για το πρώτο θέμα επιδίδεται σε εκπληκτικά οξυδερκείς παρατηρήσεις πάνω σε ειδικά θέματα ζωγραφικής, μουσικής, θεάτρου (όπερα) και ποίησης,για να αναχθεί πάλι σε συμπεράσματα για την παγκοσμιότητα της ανθρώπινης νόησης: π.χ. αποδεικνύει πως η μουσική, έχει μια δομή που συγκινεί κι είναι αντιληπτή από ανθρώπους ανεξαρτήτως πολιτισμού-όπως κι ο μύθος. 

Στο δοκίμιό του, «Μύθος και Μουσική», εξηγεί πως, μετά την Αναγέννηση, όταν η μυθική σκέψη αγνοήθηκε, οι νοηματικές δομές της πέρασαν ασυνείδητα σε ηχητικές δομές της νέας τότε, κλασσικής μουσικής. Αλλού τεκμηριώνει με παραδείγματα την ικανότητα του ανθρώπινου νου να συλλαμβάνει και να απεικονίζει στην τέχνη μορφές που δεν έχουν ακόμη παρουσιαστεί στις αισθήσεις του. Ήδη στη «Δομική ανθρωπολογία» έχει καταδείξει θεματικές και μορφικές ομοιότητες σε έργα πρωτόγονης τέχνης, πολιτισμών που ούτε τοπικά ούτε χρονικά επικοινώνησαν ποτέ. Τέλος περιγράφει την προνομιακή θέση στις πρωτόγονες κοινωνίες του καλλιτέχνη, ο οποίος αποκτούσε ενορατικά το χάρισμά του και ήταν επιφορτισμένος με την κατασκευή των τελετουργικών «αντικειμένων» (σε εισαγωγικά γιατί το έργο τέχνης,- ιδιαίτερα όταν εξυπηρετούσε τελετουργικός σκοπούς-π.χ. μάσκα, ήταν φυσικό να εμψυχώνεται από το πνεύμα της δύναμης που εκπροσωπούσε). 

«Ο Δρόμος της Μάσκας»

Οι μάσκες ιδιαίτερα, ουράνιας προέλευσης, με τη χρήση τους στους τελετουργικούς χορούς, επιβεβαίωναν, διαποτισμένες απ’το μυστήριο και την αυστηρότητά τους την απανταχού παρουσία του υπερφυσικού, και την ενσάρκωση των μύθων.

Η αμφισβήτηση της αιώνιας προόδου

Η σημαντικότερη όμως εισφορά του Levi-Strauss στη μελέτη της ανθρώπινης πνευματικότητας είναι ότι κατόρθωσε να ανατρέψει με επιχειρήματα, την μεγαλειώδη θεωρία του δυτικού εξελικτικισμού, που βλέπει τους υπόλοιπους πολιτισμούς, ως υπανάπτυκτους Ευρωπαίους. Για τον Levi-Strauss η ιστορία και ο χρόνος δεν είναι ευθύγραμμα, δεν οδηγούν πάντα σε ανώτερες μορφές πολιτισμού. Είναι δυνατό μάλιστα να υπάρχουν πολιτισμοί που αντεξελίσσονται. Η «αιώνια πρόοδος» δεν είναι παγκόσμιος νόμος, αλλά ένας ορισμένος τρόπος σκέψης, ο δυτικός. Η πολιτισμική διαφορά έγκειται όχι στο επίπεδο της προόδου αλλά στον τρόπο σκέψης και ζωής. 

Η σύγχρονη σκέψη αναπαριστά την ουσία του κόσμου με αφηρημένες έννοιες- είναι εξελικτικής γραμμής (ιδεολογία και κοινωνική δομή συνεχώς αλλάζουν- το μέλλον πρέπει να είναι πάντα διαφορετικό από το παρελθόν. Η «άγρια» σκέψη αντιλαμβάνεται τον κόσμο εμπειρικά και έχει κυκλική πορεία (σκοπός της η διατήρηση της Παράδοσης). Το Παρελθόν μπορεί να είναι το πρότυπο για το Μέλλον.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Έργα του Claude Levi- Strauss: 

-Ανθρωπολογία και μύθος, εκδ. Καρδαμίτσα

-Μύθος και νόημα, εκδ. Καρδαμίτσα

-Η δομική ανάλυση του μύθου, μτφρ. Νίκη Νικολουδάκη-Σουρή.

-Κοιτάω, ακούω, διαβάζω, εκδ. Γκοβόστη

-Mythologiques,- The Raw and the Cooked, εκδ.. The University of Chicago Press

-Structural Anthropology, μτφρ.στα αγγλκά: Cl. Jacobson

-Προλεγόμενα στην «Άγρια Σκέψη»: Ο Claude Levi- Strauss και το έργο του.

-Αφηγηματολογία, Ερ. Καψωμένος.