Τα τελευταία χρόνια διαβάζουμε και ακούμε πολλά για την ενασχόληση με τις Πολεμικές Τέχνες. Σε αυτήν τη σελίδα θα επισημάνουμε ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία το οποίο ενυπάρχει σε αυτήν την ενασχόληση, αλλά περνά απαρατήρητο. Πρόκειται για την εσωτερική μάχη.
Η εξωτερική μάχη είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των Πολεμικών Τεχνών, έτσι όπως διδάσκονται σήμερα. Όλος ο κόσμος προσπαθεί να πετύχει στην εξωτερική μορφή μάχης π.χ. μάχη με συνασκούμενους (το γνωστό σε όλους Κούμιτε), μάχη στο δρόμο, μάχη στο έδαφος, μάχη στα κλουβιά (!) και τόσα άλλα. Βέβαια, αυτά τα είδη «μάχης» δεν είναι τίποτα περισσότερο από άοπλες συμπλοκές που καταλήγουν στην επικράτηση και τη νίκη του ενός ή του άλλου αντιπάλου. Άλλωστε, ο στόχος τους είναι μόνο η νίκη, γιατί αυτό είναι που ζητά ο κάθε ασκούμενος και αυτό του μαθαίνουν. Και πολλές φορές το μέσο γι’ αυτήν την επικράτηση είναι η βία, έστω και αν εμφανίζεται σε ελεγχόμενη μορφή. Είναι όμως πραγματικά ο κύριος στόχος των Πολεμικών τεχνών η εξωτερική μάχη κάθε μορφής, καθώς και η νίκη σε αυτήν;
Κατ’ αρχάς πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η έννοια της μάχης δεν ταυτίζεται εννοιολογικά με αυτό το οποίο εννοούν όσοι αναφέρουν τον όρο. Οι μάχες αποτελούν μέρος του πολέμου. Όμως η εποχή των μεσαιωνικών πολέμων στις χώρες της Ανατολής από τις οποίες ήλθαν τα τελευταία χρόνια οι Πολεμικές Τέχνες, πέρασε. Παρέμεινε όμως ο όρος «μάχη» και χρησιμοποιείται στο χώρο. Μήπως όμως οι «μάχες» στις οποίες αναφέρονται όλοι δεν είναι μάχες αλλά απλοί καυγάδες οι οποίοι υποβιβάζουν όσους συμπλέκονται σε αυτούς; Άλλο πράγμα είναι η μάχη ως μέρος ενός δίκαιου πολέμου, όπου ο πολεμιστής συμμετέχει από καθήκον και άλλο οι καυγάδες- σαν μέρος της σύγκρουσης όλων εναντίον όλων- οι οποίοι διαδραματίζονται στους δρόμους των σύγχρονων μεγαλουπόλεων ή οπουδήποτε αλλού. «Η δίκαιη ιπποτική μάχη ανυψώνει τον πολεμιστή, ο καυγάς τον εξευτελίζει» αναφέρει ο Michel Echenique συγγραφέας του βιβλίου ο Εσωτερικός Δρόμος των Πολεμικών Τεχνών (εκδ. Νέα Ακρόπολη)
Οι μεγάλοι Δάσκαλοι οι οποίοι δημιούργησαν τα πιο σημαντικά συστήματα Πολεμικών Τεχνών που έφθασαν στη Δύση από την Ανατολή τα νεότερα χρόνια, έκαναν το πέρασμα από το Ζούτσου (την καθαρά πολεμική δράση) στο Ντο, το Δρόμο. Τι σημαίνει αυτός ο Δρόμος; Πρόκειται για ένα Δρόμο-μέσο αυτοβελτίωσης μέσα από την εξάσκηση στις Πολεμικές Τέχνες. Οι Δάσκαλοι θεώρησαν -και ήξεραν- ότι η εξάσκηση στις πολεμικές τέχνες έχει χαρακτηριστικά τα οποία βοηθούν στην ανάπτυξη του χαρακτήρα του ατόμου. Και ότι ο ασκούμενος έπρεπε να αναζητήσει τις αρετές που χρειάζονται για να ασχοληθεί, αλλά και που αναπτύσσονται μέσα από αυτήν την ενασχόληση. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος ο οποίος ασχολείται με τις Πολεμικές Τέχνες πρέπει πάνω απ’ όλα ν’ ασχοληθεί με τη βελτίωση του εαυτού του.
Σύμφωνα με τις αρχές των Φιλοσοφικών Πολεμικών Τεχνών -και οι Πολεμικές Τέχνες πάνω απ’ όλα οφείλουν να είναι φιλοσοφικές- για ν’ ασχοληθεί κανείς με αυτές, πρέπει να έχει ερευνητικό πνεύμα, υπομονή, επιμονή, σταθερότητα, αντοχή, ταπεινοφροσύνη, συνέπεια, ανδρεία και εργατικότητα. Σιγά-σιγά όλα αυτά θα αναπτυχθούν καλλίτερα και θα σταθεροποιηθούν. Θα εμφανιστούν ο σεβασμός στον αντίπαλο, η ευγένεια, η έρευνα, η προσοχή και η συγκέντρωση, η κατανόηση, η συνεργασία και τόσα άλλα.
«Στόχος των Πολεμικών Τεχνών δεν είναι η νίκη ή η ήττα, αλλά η διαμόρφωση του χαρακτήρα του ασκούμενου» έλεγε ο μεγάλος Δάσκαλος και ιδρυτής του Σότοκαν καράτε Γκισίν Φουνακόσι. Παρόμοιες αρχές υποστήριζαν και ο Μοριχέϊ Ουεσίμπα (ιδρυτής του Αϊκίντο), ο Ζιγκόρο Κάνο (ιδρυτής του Τζούντο) και τόσοι άλλοι. Αρχικά οι Δάσκαλοι δε δίδασκαν οποιονδήποτε πήγαινε σε αυτούς. Εξέταζαν το χαρακτήρα του υποψήφιου μαθητή κυρίως από ηθική άποψη και καταλάβαιναν αν μπορούν να τον δεχτούν. Η σχέση δασκάλου-μαθητή ήταν συνεχής και ζωντανή. Με μικρές δοκιμασίες εξέταζαν συνεχώς την ακεραιότητα και τη βελτίωση του ασκούμενου. Σήμερα όμως, οποιοσδήποτε θέλει, μπορεί να ασχοληθεί με τις Πολεμικές τέχνες αρκεί να... πληρώσει. Γιατί όπως έχουμε αναφέρει σε παλιότερο άρθρο μας, οι Πολεμικές Τέχνες έχουν μεταβληθεί σε επάγγελμα και μέσο βιοπορισμού. Έτσι ο καθένας μπορεί, πληρώνοντας, να μάθει Πολεμικές Τέχνες και μετά μπορεί να χρησιμοποιήσει πρακτικά αυτά που έμαθε όπως νομίζει. Πάντα βέβαια υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις δασκάλων και ασκούμενων. Όμως η πλειοψηφία χωρίς να έχει αυτοέλεγχο, στρέφεται κυρίως προς τη βία.
«Η μεγαλύτερη νίκη του ανθρώπου είναι αυτή πάνω στον εαυτό του» έγραφε ο μεγάλος φιλόσοφος Πλάτωνας. Αυτή η νίκη επιτυγχάνεται, αν εξωτερικά ασκείται, αλλά και αν εσωτερικά νικά σιγά-σιγά το δισταγμό, το φόβο, τις αρνητικές αντιδράσεις, τη μνησικακία, την απροσεξία και την αδράνεια. Όταν ένας ασκούμενος βρεθεί μπροστά σε έναν αντίπαλο ίσως και να ηττηθεί σε ένα Κούμιτε. Αλλά αν εντοπίσει τις ελλείψεις του, κατανοήσει τα λάθη του, αν δείξει επιμονή και φαντασία, τότε ίσως και να ευχαριστήσει τον αντίπαλο που τον νίκησε και τον ανάγκασε να καταλάβει καλλίτερα τον εαυτό του. Τότε εξωτερικά μεν μπορεί να νικήθηκε, αλλά εσωτερικά πραγματοποίησε μια νίκη απέναντι στον εαυτό του. Γιατί ο εχθρός δεν βρίσκεται απέναντί του, αλλά μέσα του.
Η εσωτερική μάχη λοιπόν είναι αυτή που έχει τη μεγαλύτερη σημασία, όταν οι Πολεμικές Τέχνες προσεγγίζονται με φιλοσοφικό τρόπο. Ως μέσο αναζήτησης της αυτοπραγμάτωσης του ανθρώπου και βελτίωσης του χαρακτήρα του. Η εκγύμναση, οι τεχνικές, η νίκη και η επικράτηση πάνω στον αντίπαλο είναι δευτερεύοντα στοιχεία. Όταν ο ασκούμενος νικά σε ένα Κούμιτε και αυτό τον γεμίζει με εγωισμό και υπεροψία, τότε έχει κερδίσει εξωτερικά, αλλά έχει χάσει εσωτερικά. Ενώ, όταν χάσει, αλλά κατάλαβε τις ελλείψεις του, μείωσε τον εγωισμό του, αναγνώρισε τον αντίπαλό του και τον χαιρέτησε ιπποτικά στο τέλος, τότε έχασε μεν εξωτερικά αλλά κέρδισε εσωτερικά. Έκανε ένα μικρό βήμα προς τη βελτίωση του εαυτού του. Αν αυτό θέλαμε να το εκφράσουμε με μια φράση Ζεν –η οποία είναι η κατ’ εξοχήν φιλοσοφία των Πολεμικών τεχνών- θα λέγαμε: «Νικάς ενώ χάνεις, χάνεις ενώ νικάς».
«Μεγαλύτερος από εκείνον που νικάει χίλιους άνδρες στη μάχη είναι εκείνος που νίκησε τον ίδιο τον εαυτό του» λέγεται ότι δίδαξε ο Βούδας.
Βέβαια τα παραπάνω δεν εξαντλούν αυτό το ενδιαφέρον θέμα στο οποίο και θα επανέλθουμε.