ΠΑΛΛΑΣ ΚΑΙ ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ
Ο πίνακας
Απεικονίζει την Αθηνά, τη θεά της σοφίας, δίπλα σ΄ έναν κένταυρο τον οποίο αρπάζει από τα μαλλιά. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Αθηνάς είναι το δόρυ, το οποίο ο Μποτιτσέλλι έχει εδώ μετατρέψει σε πέλεκυ, καθώς και τα κλαδιά της ελιάς, του δένδρου που είναι αφιερωμένο σ΄ αυτήν, τα οποία τυλίγουν τα χέρια και το στήθος της. Η Αθηνά είναι η θεά που οδηγεί το φιλόσοφο, μαζί με τις Χάριτες που τη συνοδεύουν και τη μιμούνται.
Ο Κένταυρος, τοποθετημένος δίπλα σ΄ έναν πέτρινο τοίχο, κρατάει με τα χέρια του ένα τόξο.
Η Αθηνά και ο Κένταυρος βρίσκονται σ΄ ένα χώρο κλειστό από τη μία μεριά και ανοιχτό από την άλλη, που οριοθετείται προς τα πίσω μ’ ένα φράχτη από παλίσανδρο.
Ο συμβολισμός
Η Αθηνά αναλαμβάνει τη λειτουργία της φρούρησης, επειδή στους φρουρούς έδιναν εκείνη την εποχή τους πελέκεις. Ο κένταυρος είχε μπει σ΄ ένα χώρο που κανονικά ήταν γι΄ αυτόν απαγορευμένος. Η Αθηνά τον κατέλαβε εξ απροόπτου ενώ ήταν έτοιμος να ελέγξει το τέντωμα του τόξου του – βλέπουμε τα μεσαίο του δάκτυλο που είναι ακόμη κεκαμμένο – για να εκτοξεύσει ένα από τα βέλη της φαρέτρας του. Η Αθηνά τον άρπαξε από τα μαλλιά για να τον κάνει να εγκαταλείψει τις προθέσεις του και αυτός γυρίζει προς τη θεά ένα πρόσωπο, στο οποίο φαίνεται ο πόνος. Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο απαγορευμένος χώρος, όπου ριψοκινδυνεύει ο κένταυρος;
Η απάντηση σ΄ αυτήν την ερώτηση δίνεται όταν δούμε στον κένταυρο την προσωποποίηση της ηδονής. Ενώ η Αθηνά, η παρθένα θεά, αντιπροσωπεύει την αγνότητα. Σ΄ ένα ηθικό κλειδί, αυτός ο πίνακας θα συμβόλιζε τη νίκη της αγνότητας πάνω στην ηδονή. Συνδεδεμένη με τις καθολικές πεποιθήσεις, μόλις διαφαίνεται μια πλατωνική αντίληψη για την ψυχή.
Η ουράνια αγάπη αντιπροσωπεύεται από την Ουράνια Αφροδίτη και την Αθηνά, θεά της σοφίας, η οποία συμβολίζει την αγάπη που προσανατολίζεται στην απόκτηση της γνώσης. Ενώ στην «Άνοιξη» ο Ζέφυρος αφήνει ελεύθερη διέξοδο στην ηδονή και τη σαρκική του επιθυμία, εδώ, ο κένταυρος, μισός άλογο μισός άνθρωπος, είναι η ίδια η εικόνα του ανθρώπινου όντος, διχασμένου ανάμεσα στις σωματικές επιθυμίες, που συμβολίζονται από το ζωικό του μέρος και την ανθρώπινη διάστασή του, που είναι το ανώτερο μέρος. Όπως έλεγε ο Φιτσίνο, «η ζωική φύση μας είναι οι αισθήσεις μας, η ανθρώπινη φύση μας είναι η λογική μας».
Ο κένταυρος ακουμπάει σ΄ έναν πέτρινο τοίχο, που αντιπροσωπεύει την ύλη στην πιο πυκνή όψη της, την ανόργανη ενώ η Αθηνά βρίσκεται μπροστά σε ανοιχτό και ελεύθερο μέρος, που αφήνει χώρο στον ουρανό. Η Αθηνά κρατάει τον κένταυρο από τα μαλλιά, δηλ. από το κεφάλι, δείχνοντας μ΄ αυτό πώς η διάνοια – σοφία μπορεί να δαμάσει την προσωπικότητα - υβρίδιο που είναι το όχημα του ανθρώπου. Όπως το κηρύκειο του Ερμή στον κήπο, ο πέλεκύς της δίνει την καθετότητα στον πίνακα και σκοπεύει προς τις ουράνιες σφαίρες τις οποίες ποθεί ο φιλόσοφος.
Το όπλο του κενταύρου - το τόξο -και αυτό της Αθηνάς - ο πέλεκυς-, συντελούν στο να δοθεί η ιδέα της εσωτερικής μάχης που θα επιτρέψει την κατάκτηση της αυτοκυριαρχίας.
Συνεχίζοντας τον πίνακα της Άνοιξης (ο Ερμής ενεργεί σαν αγγελιαφόρος ανάμεσα στη μεσαία χάρη και την Αθηνά) αυτός ο πίνακας κορυφώνει το τρίπτυχο που συμπεριλαμβάνει και τη «Γέννηση της Αφροδίτης».
Η γέννηση της ψυχής, μεσίτριας ανάμεσα στον ουρανό και τη γη, κάνει τη διαδρομή της στον κήπο του κόσμου προς τις πνευματικές χαρές που υποδεικνύονται από τον Ερμή και στέφεται από την αρμονική κυριαρχία της Αθηνάς. Η αγάπη αγκαλιάζεται από τη σοφία.
Βιβλιογραφία
André Chastel, Marsile Ficin et l’ art, Ed. Droz, 1996, Genève
Guido Cornini, Botticelli, Ed. Giunti, Art Dossier
Barbara Deimling, Botticelli, Ed. Taschen, 2000, KÖLN
Jorge Livraga, Le Printemps de Botticelli, in revue Nouvelle Acropole, no 91
Fernand Schwarz, Isabelle Ohmann, L’ humanisme, actualité de la Renaissance, Ed. Nouvelle Acropole, 1999
Eugenio Marino O.P., Estetica fede e critica d’ arte, Pistoia 1997
Edgar Wind, Mysteres paiens de la Renaissance, Ed. Gallimard, 1992, Paris