Το θέατρο No είναι το κλασικό ιαπωνικό θέατρο, το οποίο συνδυάζει στοιχεία χορού, δράματος, μουσικής και ποίησης με μία υψηλή αισθητική. Έχει μία ιστορία πολλών αιώνων και έχει διαδοθεί από το Τόκιο (Tokyo), την Οσάκα (Osaka) και το Κιότο (Kyoto). Το κλασικό θέατρο της Ιαπωνίας περιλαμβάνει δύο βασικές μορφές: το δραματικό Νο και το σατυρικό Κυoγκέν. Συγκεκριμένα το Νo είναι περισσότερο μουσικο-χορευτικό ενώ το Κυoγκέν βασίζεται σε διαλόγους. Το Νo άνθισε το 14ο και 15ο αι., οπότε και γνώρισε τη χρυσή εποχή του.

Το θέατρο στην Ιαπωνία είχε αρχικά θρησκευτικό χαρακτήρα και τα στοιχεία που το αποτελούσαν ήταν χορός με συνοδεία χορωδίας. Παρουσιαζόταν σε τελετές εορτής ορισμένων θεοτήτων και ο πρωταγωνιστής φόραγε μάσκα που παρίστανε τον αντίστοιχο θεό. Τις περισσότερες φορές ο χορός εκτελούνταν από ιερείς, ήταν δηλαδή μέρος της τελετουργίας.

Σε αυτό το σκηνικό αργότερα μπήκε και ο διάλογος, αρχικά δραματικός κι αργότερα κωμικός. Έτσι γεννήθηκε το θέατρο Νο και το κωμικό-σατυρικό Κυoγκέν. Οι διάλογοι επεκτείνονταν όλο και περισσότερο, μέχρι που αποτέλεσαν το κύριο μέρος του έργου. Το θέατρο Νο ήταν μονόπρακτα και παίζονταν 4 ή 5, τα οποία εναλλάσσονταν με το κωμικό Κυoγκέν, σαν διάλλειμα.

Τα κείμενα του θεάτρου Νο ήταν γραμμένα στην αρχαία ιαπωνική των ιερών βιβλίων, ενώ το κωμικό Κυoγκέν ήταν γραμμένο στη δημοτική και αντίθετα από το Νο, στο Κυoγκέν δεν φορούσαν προσωπεία. Κατά το 17ο αιώνα άρχισαν να γράφονται δράματα με θέματα από την καθημερινή ζωή και όχι από τον κόσμο των θεών και των ηρώων, όπως γινόταν αρχικά. Αυτά τα δράματα δεν ήταν μονόπρακτα. Αναπτύσσονταν σε ένα επεισόδιο, αλλά ήταν πλήρη, όπως νοείται σήμερα το θεατρικό έργο με τρεις ή και περισσότερες πράξεις. Το νεότερο δράμα έφτασε στην ύψιστη εξέλιξή του με τον Τσικαμάτσου Μονζαγέμου (1653-1734), το οποίο εξελίχθηκε στη σύγχρονη μορφή. Αρχικά οι καλλιτέχνες ήταν κυρίως άνδρες και ήταν μία τέχνη που μεταβιβαζόταν από γενιά σε γενιά. Πολύ αργότερα βέβαια βλέπουμε να συμμετέχουν και γυναίκες.

Υπάρχουν πέντε κατηγορίες θεατρικών έργων Νο: αυτά που εκθειάζουν τους θεούς, αυτά που εκθειάζουν τους πολεμιστές, ερωτικές ιστορίες, ποικίλα σημαντικά γεγονότα του παρελθόντος και έργα τα οποία αφορούν υπερφυσικά όντα.

Όσον αφορά τους ρόλους αυτοί είναι συγκεκριμένοι. Ο κεντρικός ρόλος είναι αυτός που ονομάζεται shite, ο οποίος εμφανίζεται μαζί με άλλους χαρακτήρες - συντρόφους, οι οποίοι ονομάζονται tsure. Ο shite εμφανίζεται με κανονική μορφή στην αρχή του έργου κι έπειτα, στο υπόλοιπο κομμάτι, εμφανίζεται ως αόρατο ον. Ο δεύτερος ρόλος ονομάζεται waki και συνήθως είναι ένας περιπλανώμενος ιερέας, ο οποίος εμφανίζεται με ένα σύντροφο-συνοδοιπόρο, ο οποίος ονομάζεται waki-tsure. Ακόμη βλέπουμε μέσα σε κάθε έργο κι έναν άλλο χαρακτήρα, ο οποίος ονομάζεται ai ή ai-kyogen και είναι ένας ντόπιος που βοηθά τους θεατές αλλά και τον ήρωα, ώστε να αντιληφθούν σε βάθος την κατάστασή του. Υπάρχει επίσης μία χορωδία περίπου 8 ατόμων, η οποία ονομάζεται jiutai και είναι αυτή που διηγείται την ιστορία, αλλά και που συστήνει στο κοινό τα πρόσωπα που εμφανίζονται στο έργο, καθώς και τη σύνδεση μεταξύ τους.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στο θέατρο Νο δεν είναι τυχαία η συγκεκριμένη σύνθεση. Αν μελετήσουμε, θα δούμε ότι υπάρχουν ρόλοι, οι οποίοι αφηγούνται την ιστορία στο κοινό, αυτοί που επεξηγούν την κατάσταση στον ήρωα και τέλος το κεντρικό πρόσωπο, το οποίο μέσα από μία σειρά δοκιμασιών, μέσα από το δράμα, προσπαθεί να καταλάβει το λόγο και το σκοπό του. Βλέπουμε δηλαδή, όπως και στους τρεις κόσμους κατά τον Πλάτωνα, να μπλέκονται αυτές οι τρεις καταστάσεις και να παίζουν αυτόν το ρόλο, αφού δημιουργούνται σύνδεσμοι με το κοινό, με την ψυχολογική κατάσταση του ήρωα αλλά και με τη λύτρωσή του. Ακόμη παρατηρούμε την κυκλική διαδοχή του χρόνου, αφού παρόν, παρελθόν και μέλλον μπλέκονται και καταφέρνουν να επαναφέρουν έναν πρωταρχικό μύθο στο παρόν. Είναι η λειτουργία της ιεροποίησης του βέβηλου χρόνου.

Βέβαια δεν θα πρέπει να παραλείψουμε το γεγονός ότι το θέατρο Νο αποτέλεσε ένα μέσο, ώστε να διασωθεί η παράδοση και ξεκίνησε να παρουσιάζεται σε εξωτερικές συγκεντρώσεις και κοινωνικές γιορτές. Ήταν ένας τρόπος να θυμούνται οι μεγάλοι και να μαθαίνουν οι νεώτεροι την ιστορία του λαού, αλλά και να μη χάνουν την επαφή με τη φύση και τους θεούς.

Ένα από τα βασικά εργαλεία στο θέατρο Νο είναι οι μάσκες, κάτι που το βλέπουμε και στο αρχαίο ελληνικό θέατρο και ο χειρισμός τους είναι αρκετά δύσκολος, τόσο στο λόγο όσο και στις κινήσεις. Μάλιστα έχουν μία ιδιαίτερη τεχνική, η οποία χρονολογείται από πολύ παλιά. Η δημιουργία της μάσκας στο θέατρο Νο είναι από μόνη της μία ξεχωριστή τέχνη. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι κάθε ρόλος έχει τη δική του μορφή στη μάσκα και επειδή ακριβώς είναι πάρα πολύ δύσκολο να μπορέσει κάποιος να λειτουργήσει φορώντας αυτές τις μάσκες, να στρέψει το κεφάλι, να μιλήσει, κ.τ.λ., θα πρέπειόχι απλά να τη φοράει, αλλά να ταυτιστεί μαζί της. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι στόχος ενός ηθοποιού είναι να ζωντανέψει τη μάσκα του. Αυτή τη λειτουργία της μάσκας τη βλέπουμε και στο αρχαίο μυστηριακό θέατρο, όπου οι ήρωες φορώντας την μπαίνουν σ’ ένα ρόλο, χωρίς όμως να ξεχνάνε, ποιος είναι η μάσκα και ποιος αυτός πίσω απ’ αυτήν. Επειδή ακριβώς το θέατρο Νο είναι πάρα πολύ παλιό, δεν έχουμε ξεκάθαρα στοιχεία για τη μυστηριακή του όψη, αλλά υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες ότι ήταν κι αυτό ένα μέσο για τα μυστήρια.

Επίσης πάρα πολύ σημαντική στο θέατρο Νο είναι η μουσική. Αυτό το οποίο δίνει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι οι παύσεις της μουσικής, που θυμίζουν τις σταγόνες της βροχής επιτρέποντας στο θεατή την ταύτισή του με τον ηθοποιό και του δίνουν το χρόνο της αφομοίωσης του δράματός του.Οι μάσκες καλύπτονται από ξύλο, συνήθως κέδρο, και βάφονται με πολύ μεγάλη προσοχή. Η δημιουργία τους περιλαμβάνει πολύ μεγάλη μαεστρία στη γλυπτική, ώστε να φαίνονται ζωντανές. Είναι πραγματικά πολύ εντυπωσιακή μία μάσκα Νο, γιατί καμία δεν μοιάζει με την άλλη, αφού κάθε ήρωας έχει τη δική του μορφή.

Οι παραστάσεις τελούνται πάντα σε εξωτερικούς χώρους και συγκεκριμένα σε εξέδρες που στηρίζονταν σε 4 κίονες. Μάλιστα η σκηνή είναι ανοιχτή από τις 3 πλευρές της ενώ η τέταρτη είναι ζωγραφισμένη συνήθως με ένα φυσικό τοπίο.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το θέατρο Νο είναι ιδιαίτερα συμβολικό και αφαιρετικό, όσον αφορά τα μέσα που χρησιμοποιεί. Δεν χρειάζεται εντυπωσιακή σκηνή ούτε αντικείμενα, για να ορίσει μία κατάσταση, αλλά χρησιμοποιεί την εικόνα, τις μάσκες, την ποίηση και τη μουσική, ώστε να μεταφέρει στο κοινό την αίσθηση του έργου.

Αν προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε το κλασικό ιαπωνικό θέατρο μέσα από μία κοινή λογική, θα ήταν αποτυχία. Η μοναδική προσέγγιση που μπορούμε να κάνουμε, είναι με τη βοήθεια της ανώτερης αισθητικής και διαίσθησης. Μας μιλά με ένα φυσικό τρόπο για τα στοιχεία της φύσης, δίνει στον αόρατο κόσμο μορφή, την οποία μπορεί κάθε θεατής να αντικρύσει και να έρθει σε επαφή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Νεώτερο εγκυκλοπαιδικό λεξικό «Ήλιος».

- Παγκόσμια ιστορία του θεάτρου. Συγγραφέας: Αλλαρντάυς Νικόλ

- Μυστηριακό θέατρο. Εκδόσεις Ν.Α. Συγγραφέας: καθ Χ.Α.Λιβράγκα

Άρθρα από internet:

- www.gr.emb-japan.go.jp/portal/gr/culture/culture

- wwwta-nea.dolnet.gr/print_article

- www.neo.gr/website/ergasiamathiti

- www .agenda.pathfinder.gr/event/theater