Ο ΣΟΥΦΙΣΜΟΣ

Η προέλευση του Σουφισμού, σαν εσωτερικό ρεύμα μέσα στους κόλπους του Ισλαμισμού, είναι σκοτεινή και αμφιλεγόμενη, όπως συμβαίνει συνήθως με κάθε εσωτερικό ρεύμα. Αν και οι Σούφι υποστηρίζουν ότι ο Σουφισμός είναι μια εσωτερική διδασκαλία στα πλαίσια του Ισλάμ, που συμβιβάζεται με την ορθοδοξία του Κορανίου, είναι επίσης παραδεκτό ότι πίσω του βρίσκεται μια πανάρχαια εσωτερική παράδοση, που μερικοί σοφοί Σούφι τη συνδέουν με τον Πυθαγόρα και ακόμα με τον Ερμή τον Τρισμέγιστο ή Θωτ των αρχαίων Αιγυπτίων. Έτσι για μερικές σχολές του Σουφισμού ή για μερικά Τάγματα η σειρά διαδοχής των δασκάλων τους φτάνει μέχρι το Μωάμεθ. Για άλλες μέχρι τον Ουβάις Ελ Καρνί, που πέθανε τον 7ο αιώνα και δεν συνάντησε ποτέ τον Μωάμεθ, και για άλλες δεν προέρχεται από κάποια συγκεκριμένη πηγή και υποστηρίζουν ότι οι εσωτερικές τους διδασκαλίες είναι χιλιάδων χρόνων και αντιστοιχούν και συνδέονται με τα ρεύματα του Τρισμέγιστου, του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα και άλλων αρχαίων σοφών. Σχετικά με αυτό ο μεγάλος διδάσκαλος Σούφι Ιμπν Ελ Φαρίντ (1181-1235) λέει:"Το κρασί μας υπήρχε πριν από αυτό που εσείς ονομάζετε σταφύλια και αμπέλια. Εμείς ήπιαμε προς τιμήν του Φίλου, μεθώντας πριν δημιουργηθεί το αμπέλι" Σε παραβολές των Σούφι το κρασί συμβολίζει τη διαχρονική εσωτερική διδασκαλία, που κατά τους ίδιους, είναι η ίδια με όλων των άλλων εσωτερικών συστημάτων, γιατί η Διδασκαλία είναι μία. Το αμπέλι και το σταφύλι είναι τα συστήματα, τα εξωτερικά κανάλια, τα θρησκευτικά σώματα και τα φιλοσοφικά σχήματα. Για τους Σούφι, στους οποίους πάντα αρέσει να μιλούν με παραβολές και με ποιητική και συμβολική γλώσσα, η διδασκαλία ή το κρασί τους υπήρχε από πολύ παλιά και ταυτίζεται με την έννοια των Μυστηρίων σε άλλους παραδοσιακούς πολιτισμούς. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να θεωρηθεί ο Σουφισμός προϊόν του Ισλαμισμού. Απλώς ενσωματώθηκε σ’ αυτόν χρησιμοποιώντας τον ως φορέα, εφόσον αποδείχτηκε κατάλληλος εξ αιτίας της ανεξιθρησκείας του, μια και σύμφωνα με τα ίδια τα λόγια του Προφήτη στο Κοράνι, κάθε άλλος προφήτης ή σοφός ιδρυτής θρησκείας ή Φιλοσοφικής Σχολής θεωρείται Απεσταλμένος του Θεού, του Αλλάχ, του Ακατονόμαστου.

Τη λέξη "σούφι" την χρησιμοποιούσαν στην Αραβία και πριν από το Μωάμεθ και οι παραδόσεις μιλούν για την ύπαρξη του Σουφισμού στην 2η χιλιετία π.Χ. 

Σύμφωνα με τις πιο αποδεκτές απόψεις η λέξη "σούφι" σημαίνει "μαλλί" και συνδέεται με το μάλλινο ρούχο ή χιτώνα που φορούσαν οι σοφοί, οι αναχωρητές και οι διδάσκαλοι Σούφι. Άλλες όμως εκδοχές τη συσχετίζουν με το Αιν Σοφ των Καββαλιστών και βρίσκουν μεγάλη σχέση ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο εσωτερικά ρεύματα. Έτσι στην "Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια" αναφέρεται ότι οι Εβραίοι σοφοί της Καββάλα θεωρούν ότι η παράδοσή τους και η παράδοση των Μυημένων τους έχουν την ίδια προέλευση με το Σουφισμό. Οι Σούφι όμως αρνούνται ότι η δική τους παράδοση προέρχεται από κάποια συγκεκριμένη πηγή και δεν περιορίζονται στην αντιστοιχία με την Καββάλα ή με άλλο παρόμοιο εσωτερικό ρεύμα, αλλά θεωρούν την παράδοσή τους καθολικής διάχυσης.

Στη διδασκαλία των Σούφι είναι σημαντικό να προσέξουμε ότι διατηρείται η συμβολική χρήση της γλώσσας, όπως στα αρχαία Μυστήρια, ώστε μόνο οι "έτοιμοι" και οι μυημένοι να μπορούν να καταλάβουν. Γι’ αυτό, όταν μεταφράζεται σε ξένη γλώσσα μια πραγματεία ή ένα ποίημα των Σούφι το μόνο που μένει είναι η σκέτη εξωτερική φλούδα, όμορφες λέξεις, βαθιά ίσως φιλοσοφικά νοήματα αλλά χωρίς το πραγματικό εσωτερικό και πολυδιάστατο μήνυμα.

Μέσα στη διδασκαλία των Σούφι, που καλύπτει όλο το ανθρώπινο φάσμα εκφράσεων, διακρίνουμε, για παράδειγμα, την εξελικτική θεωρία πολύ πριν από το Δαρβίνο και τη θεωρία ότι το ανθρώπινο πλάσμα βγήκε από τη θάλασσα, όπως έλεγε και ο Αναξίμανδρος στην προσωκρατική Ελλάδα. Η διδασκαλία τους προχωράει περισσότερο και ισχυρίζεται ότι το ον εξελίσσεται από ορυκτό σε φυτό, από φυτό σε ζώο, μετά σε άνθρωπο, μετά σε άγγελο, μέχρις ότου συγχωνευθεί στη Θεία Συνείδηση, όπως λένε οι Εσωτερικές Ανατολικές Διδασκαλίες όταν μιλούν για κύκλους εξέλιξης μέσα σε Πλανητικές Αλυσίδες,

Γύρους και Μπαλόνια ή για Κόσμους ύπαρξης σε διάφορες συνειδησιακές διαστάσεις.

~Ο Σουφισμός στο Δυτικό Μεσαίωνα είχε μεγάλη επίδραση. Όπως είναι γνωστό, η αρχαία κλασική φιλοσοφία επανήλθε στη μεσαιωνική Δύση μέσω των Αράβων μεταφραστών και σχολιαστών, που είχαν την κεντρική έδρα τους στην Ευρώπη  και συγκεκριμένα στην Ισπανία, την οποία είχαν κατακτήσει τον 8ο αιώνα. Για παράδειγμα, ο μοναχός Ρογήρος Βάκων (1214-1294), ο μεγάλος Μύστης και θεμελιωτής της εμπειρικής μεθόδου, είχε σπουδάσει στην Ισπανία των Σαρακηνών και είχε έρθει σε επαφή με μύστες Σούφι, τους οποίους αναφέρει στα φιλοσοφικά του έργα ως "Ανατολίτες Φιλοσόφους". Ο Βάκωνας μυήθηκε πιθανόν στη Σχολή της Κόρντοβας, της οποίας σημαντικός δάσκαλος υπήρξε ο Μπεν Γκάμπιρον ή Αβισεβρών, ο οποίος άσκησε ζωτική επιρροή στην ίδρυση του Φραγκισκανικού Τάγματος από τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, στο οποίο εισήλθε ο Βάκωνας το 1247. Επίσης, ο μεγάλος εσωτεριστής φιλόσοφος Ράυμοντ Λουλλ παραδέχεται ότι έγραψε το περίφημο ποίημά του "Το βιβλίο του Εραστή και της Αγαπημένης του" (1283) βασιζόμενος σ' ένα Σουφικό πρότυπο.

~Εκεί όμως που είναι πιο φανερές οι σχέσεις και οι επιδράσεις του Σουφισμού στη Δύση είναι στο Τάγμα των Ναϊτών. Μερικοί από τους 9 αρχικούς Ιππότες ιδρυτές του Τάγματος, λέγεται ότι ήταν μύστες Σούφι, όπως ο αρχηγός τους ο Ούγκε ντε Πεϋν και ο Γοδεφρείδος ντε Σαιντ-Ομέρ. Οι επαφές των Ναϊτών στους Αγίους Τόπους με ορισμένους Σούφι και με τα μυστικά Τάγματά τους, είναι πλέον εξακριβωμένες ιστορικά από τα πρακτικά της Δίκης εναντίον του Ναϊτικού Τάγματος, που προκάλεσε την εξαφάνισή τους. Πολλά ιποττικά εσωτερικά Τάγματα που ιδρύθηκαν μετά φέρουν τη σφραγίδα του και συνεπώς την επίδραση του Σουφισμού. Οι μεσαιωνικές γνώσεις περί Αστρολογίας, Αλχημείας, Μαγείας κ.λ.π., εισήλθαν στη Δύση μέσω των Αράβων, των Εβραίων Καββαλιστών και των διδασκάλων Σούφι, οι διδασκαλίες των οποίων επιβίωσαν ανάμεσα στις διάφορες εσωτερικές ομάδες της Ευρώπης, από το Μεσαίωνα ως τη σύγχρονη εποχή.

Τα Τέσσερα Μεγάλα Κλασικά Τάγματα του Σουφισμού

Ενα από τα κύρια χαρακτηριστικά του Σουφισμού είναι η ποικιλία των εκφράσεων με την οποία μπορούν να μεταδώσουν τις διδασκαλίες τους οι δάσκαλοι Σούφι. Μέσα από τη μουσική, το τραγούδι και το χορό, όπως στην περίπτωση των Δερβίσηδων (υποψήφιοι Σούφι ειδικής Σχολής), μέσα από την ομαδική εργασία, μέσα από τη χρήση συμβόλων, και σημείων, μέσα από αισθητήριες εντυπώσεις, μέσα από ποιήματα, παραβολές, αφηγήσεις, μέσα από υψηλές μεταφυσικές και φιλοσοφικές έννοιες, ο διδάσκαλος Σούφι καταφέρνει να μεταδώσει στο μαθητή του, σύμφωνα με αυτό που αυτός χρειάζεται, μια διδασκαλία και μια πιο υψηλή πνευματική κατάσταση συνείδησης. Αυτές οι μέθοδοι, παρόλο που χρησιμοποιούνται ελεύθερα από κάθε δάσκαλο, ανάλογα με την περίπτωση και την ανάγκη, αποτέλεσαν με την πάροδο του χρόνου διάφορες Σχολές ή Τάγματα που εξειδικεύθηκαν και ανέπτυξαν περισσότερο κάποια από αυτές τις μεθόδους. Τέσσερα είναι τα κλασικά Τάγματα των Σούφι, αν και υπάρχουν πολλοί φημισμένοι Δάσκαλοι και Μύστες Σούφι, οι οποίοι δεν ανήκουν σε κανένα από αυτά και χρησιμοποιούσαν τα δικά τους συστήματα, τα οποία όμως δεν κατόρθωσαν να κρυσταλλοποιηθούν σε κάποια συγκεκριμένη παραδοσιακή Σχολή μετά το θάνατό τους.

~Το Τάγμα "Χίστι", που είναι το παλαιότερο, ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τον δάσκαλο Αμπούτ Ισάκ Χίστι, απόγονο του Μωάμεθ και χρησιμοποίησε τη μουσική και τον χορό για τις ασκήσεις του. Οι Δερβίσηδες αυτού του Τάγματος έμπαιναν στις πόλεις, τραγουδούσαν, έπαιζαν μουσική και χόρευαν για να συγκεντρώνουν και να γοητεύουν τους ανθρώπους και μετά τους διηγούνταν μια ιστορία ή έναν μύθο που είχε διδακτική και μυητική σημασία. Εκείνοι που καταλάβαιναν και "ξυπνούσαν", τους ακολουθούσαν. Γρήγορα όμως οι Χίστι αποκρυσταλλώθηκαν, όπως έγινε αργότερα και με άλλα Τάγματα Σούφι και οι τεχνικές τους περιορίστηκαν σε μια απλοϊκή αγάπη για την μουσική και σε μια επιφανειακή χορευτική δεξιοτεχνία, στην οποία η συγκινησιακή διέγερση που προκαλείται με τις ασκήσεις αυτές, συγχέεται με την αληθινή "πνευματική εμπειρία". Οι μουσικοί και οι χορευτές τους όμως έχουν μεγάλη εκτίμηση στον Ισλαμικό κόσμο και κυρίως στις Ινδίες.

Ένα πιο εσωτερικό και φιλοσοφικό Τάγμα είναι αυτό που ιδρύθηκε το 12ο αιώνα από τον Αμπντούλ Καντίρ, στα νότια της Κασπίας Θάλασσας. Ειδικεύθηκε στο να προκαλεί πνευματικές καταστάσεις έκστασης, όπως το ινδικό Σαμάντι. Η διδασκαλία του χρησιμοποιούσε ορολογίες, παραβολές και συστήματα που μοιάζουν μ' εκείνα που χρησιμοποίησαν αργότερα στην Ευρώπη οι Ροδόσταυροι.

Το τρίτο είναι το Τάγμα "Σουχραβάρντι", που ιδρύθηκε επίσης το 12ο αιώνα από το δάσκαλο Ζιζαουντίν Σουχραβάρντι. Οι τεχνικές του είναι ποικίλες και συμπεριλαμβάνουν σχεδόν όλα όσα αναφέραμε προηγουμένως, όπως τη μυστικιστική έκσταση μέσω στροβιλικών χορευτικών κινήσεων ή το διαλογισμό σε απόλυτη ηρεμία και σιωπή για την επίτευξη της "αντίληψης του Πραγματικού". Η διδασκαλία τους εκφράζεται μέσα από φαινομενικά παράλογες ιστορίες που κρύβουν βαθιά συμβολικά σημεία και νοήματα, προσιτά μόνο σε όσους έχουν "ξύπνιο" το πνευματικό στοιχείο μέσα τους. Οι οπαδοί αυτού του Τάγματος επηρέασαν βαθιά άλλες μυστικιστικές ομάδες εξαπλωμένες στις Ινδίες, την Περσία και την Αφρική.

Το τέταρτο κλασσικό Τάγμα είναι αυτό του "Νακσμπάντι", που ιδρύθηκε από τον Μπαχαουντίν Νακσμπάντ το 14ο αιώνα στην κεντρική Ασία και είναι το πιο εσωτερικό και ολοκληρωμένο από όλα τα Σουφικά Τάγματα. Σ' αυτό διαμορφώθηκε ο μεγάλος Σούφι μύστης Χουτζβίρι, συγγραφέας του βιβλίου "Η Αποκάλυψη του Κρυμμένου" στα Περσικά, που αφορούσε το Σουφισμό και τα Τάγματά του και θεωρείται αυθεντία στο είδος του.

Το Τάγμα του Νάκσμπαντ διακλαδώθηκε αργότερα σε πολλές άλλες Σχολές. Μερικοί θεωρούν αυτό το τάγμα σαν την πιο παλιά μυστικιστική "αλυσίδα διαδοχής", παρόλο που Ιδρύθηκε αργότερα. Μόνο οι δάσκαλοι "Σεΐχηδες" αυτού του Τάγματος έχουν εξουσία να μυούν μαθητές σε όλα τα άλλα Τάγματα δερβίσηδων, γιατί η διδασκαλία τους τρεφόταν από τις αρχαίες και τις πιο εσωτερικές ασκήσεις του Σουφισμού, οι οποίες χαρακτηρίζονται για την μεγάλη αυστηρότητα και δυσκολία εκτέλεσής τους. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του, κοινή σε όλους τους Σούφι, υπάρχουν 4 Μεγάλα Ταξίδια, που μπορούμε να τα θεωρήσουμε ως στάδια Μύησης. 

Το πρώτο ταξίδι αποσκοπεί στην εναρμόνιση της συνείδησης με την αντικειμενική πραγματικότητα, επιτυγχάνοντας έτσι την "εκμηδένιση" του υποκειμενικού και ψεύτικου εγώ. 

Μετά ο Σούφι περνάει στο δεύτερο ταξίδι, στο οποίο γίνεται αληθινά Τέλειος Ανθρωπος και σταθεροποιεί την αντικειμενική του γνώση για την πραγματικότητα. Σ' αυτήν τη μυητική φάση ο Σούφι γίνεται Δάσκαλος, με τον τίτλο "κουτόμπ" δηλαδή "κέντρο ή σημείο προς το οποίο στρέφονται όλοι". 

Στο τρίτο ταξίδι ο Δάσκαλος αποκτά καθολικότητα και μπορεί να οδηγήσει πνευματικά οποιονδήποτε τύπο ανθρώπων, ανεξάρτητα από θρησκεία, χαρακτήρα ή πολιτιστικό περιβάλλον, πλαίσια στα οποία περιορίζεται ο Δάσκαλος του δεύτερου ταξιδιού.

Τέλος το τέταρτο ταξίδι σημαίνει ότι ο Δάσκαλος ή Τέλειος Ανθρωπος είναι σε θέση να οδηγεί τους μαθητές του πέρα από τα όρια των φυσικών διαστάσεων του ορατού κόσμου και να τους βοηθάει πέρα από αυτό που θεωρείται φυσικός θάνατος.

Στο τέταρτο ταξίδι η συνείδηση συνεχίζεται και μετά το θάνατο. Τότε  ο Σούφι έχει πλήρη απόδειξη της ύπαρξης της ψυχής και της αθανασίας της και συνεχίζει να εργάζεται συνειδητά και συνεχώς, ταξιδεύοντας σε ανώτερες διαστάσεις, μέχρι να επανέλθει στον κόσμο, σε μια νέα μορφή ζωής.