Δ Ι Α Φ Ω Τ Ι Σ Μ Ο Σ (μέσα 18ου αι.)
Ο Διαφωτισμός παρατηρήθηκε αρχικά στη Γαλλία και αργότερα στις περισσότερες περιοχές της Ευρώπης, προετοιμάζοντας παράλληλα το έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση. Οι διαφωτιστές πρέσβευαν τον ορθολογισμό και την πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία. Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και ενάντια στην τυραννική διακυβέρνηση και την καταπίεση της Εκκλησίας.
Βασικός φορέας των νέων ιδεών του Διαφωτισμού ήταν η ανερχόμενη αστική τάξη που μέχρι εκείνη της εποχή παρέμενε αποκλεισμένη από το σύστημα της απολυταρχίας. Ανάμεσα στους σημαντικότερους εκφραστές του Διαφωτισμού τοποθετούνται ο Βολταίρος και ο Μοντεσκιέ(1698-1755). Οι Διαφωτιστές Ντενί Ντιντερό και Ζαν Νταλαμπέρ συγκρότησαν το ιδεολογικό υπόβαθρο του κινήματος αυτού στο έργο τους «Εγκυκλοπαίδεια», ενώ παράλληλα ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ διατύπωνε τη θεωρία του «Κοινωνικού Συμβολαίου», προτρέποντας σε μια Ευρώπη που θα υποστήριζε τα δικαιώματα του ανθρώπου.
- Μοντεσκιέ: Μέσω του έργου του «Το Πνεύμα των Νόμων», στο οποίο εξετάζει τη φύση των πολιτικών καθεστώτων (δημοκρατία, αριστοκρατία, μοναρχία) και τις αντιστοιχίες που υπάρχουν μεταξύ των πολιτευμάτων αυτών και των νόμων, θέτει τις βάσεις για την τριπλή διάκριση των εξουσιών σε Νομοθετική, Εκτελεστική και Δικαστική. Το πολίτευμα που προτείνει είναι μια συνταγματική μοναρχία, βασισμένη στη διάκριση των εξουσιών και ελεγχόμενη από το Κοινοβούλιο και τους ευγενείς.
- Βολταίρος: Εισήγαγε το πολιτικό σύστημα της «φωτισμένης δεσποτείας», η οποία θα εμπνέεται και θα βασίζεται στη λογική. Η λογική και όχι το θείο δίκαιο θεμελιώνουν την εξουσία του μονάρχη και τον οδηγούν στην ορθή διακυβέρνηση των υπηκόων του.
Με αυτές τις πνευματικές ωθήσεις ξεκινά μια εποχή όπου τα βασικά κριτήρια για τη διακυβέρνηση της πολιτείας είναι αξιοκρατικά και βασίζονται στην ικανότητα και την ηθική, παρά στην κληρονομική ή ελέω θεού διαδοχή.
- Ρουσσώ: Κατά το Ρουσσώ, ο «φυσικός» άνθρωπος ήταν τελείως ελεύθερος. Όταν οι περιστάσεις τον ανάγκασαν να ενωθεί με άλλους και να δημιουργήσει κοινωνία, αντικατέστησε την ελευθερία του με την ισότητα. Το πρωταρχικό αυτό «κοινωνικό συμβόλαιο» βρίσκεται στην αρχή κάθε κοινωνίας, και θεμελιώνει τα ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα των εξουσιαζομένων.
Ν Ε Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο Σ Δ Ι Α Φ Ω Τ Ι Σ Μ Ο Σ (1750-1821) Ο Διαφωτισμός μεταδόθηκε μέσω των παροικιών και στον υπόδουλο Ελληνισμό, με κάποια όμως καθυστέρηση λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν στις τουρκοκρατούμενες ελληνικές περιοχές. Η μεταβολή των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών επέτρεψε, στη συνέχεια, την εμφάνιση του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Έτσι, αναπτύχθηκε και στην Ελλάδα έντονη πνευματική δραστηριότητα γύρω από θεμελιώδεις ιδέες, όπως ελευθερία, δικαιοσύνη, ανεξιθρησκεία, αρετή, επιστήμη, με αντικειμενικό σκοπό το φωτισμό των υπόδουλων Ελλήνων, ώστε αυτοί να διεκδικήσουν την απελευθέρωσή τους. Παράλληλα, εκείνο το διάστημα ιδρύθηκαν σχολεία, εκδόθηκαν βιβλία, μελετήθηκαν οι θετικές επιστήμες.
Σημαντικοί εκπρόσωποι του ρεύματος αυτού είναι, μεταξύ άλλων, ο Ευγένιος Βούλγαρις, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, οι συγγραφείς της Νεοτεριστικής Γεωγραφίας Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς και ο Ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας. Κορυφαίοι αναδείχτηκαν ο Ρήγας Βελεστινλής, ο Αδαμάντιος Κοραής, καθώς και ο Κοσμάς ο Αιτωλός (Διδάσκαλοι του Γένους).
ΓΕΝΙΚΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
- Η σκέψη και η αμφισβήτηση είναι αρετές.
- Ανεξιθρησκεία
- Οι πολίτες αναζητούν οικονομικές αλλαγές που θα τους φέρουν στο προσκήνιο της πολιτικής ζωής
- Το «καλό» και το «λογικό» γίνονται ισάξια.
- Ελευθερία αντί απολυταρχίας, ισότητα αντί ταξικών διαφορών, επιστήμη αντί δεισιδαιμονιών και προκαταλήψεων, ανεξιθρησκεία αντί δογματισμού.
- Η ελευθερία και η αυτονομία ισχύουν και για τη λογοτεχνία (παύει να εξυπηρετεί συμφέροντα αριστοκρατών και βασιλιάδων)
- Η σοφία και η εξυπνάδα είναι αρετές.
- Η δημοκρατία είναι το ιδανικό πολίτευμα.
- Όλοι οι άνθρωποι γεννήθηκαν και παραμένουν ίσοι και ελεύθεροι.
ΦΘΕΓΜΑΤΑ ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΩΝ
- “Sapere aude!” («Τόλμησε να μάθεις!»)- ΚΑΝΤ
- «Αρκεί οι άνθρωποι να κρατιούνται από τη χριστιανική αγάπη, είναι ασήμαντο τι θα συμβεί στη χριστιανική θρησκεία.» - ΛΕΣΣΙΝΓΚ
- «Μπορούμε να είμαστε άνθρωποι χωρίς να κατέχουμε γνώσεις.»- ΡΟΥΣΣΩ
- «Δεν υπάρχει ελευθερία από το σημείο εκείνο στο οποίο οι νόμοι επιτρέπουν στους ανθρώπους να παύουν να είναι άτομα και να γίνονται πράγματα»- ΜΠΕΚΑΡΙΑ
- «Το λογικό πολλές φορές μας απατά, η συνείδησή μας ποτέ.»- ΡΟΥΣΣΩ
ΠΗΓΕΣ
- www.filosofia.gr
- www.politikokafeneio.com
- www.sansimera.gr
- www.wikipedia.gr
- www.sfrang.com
- «Οι πέντε εποχές της Φιλοσοφίας», Θ. Πελεγρίνης, Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα»
- «Φιλοσοφία», σχολικό βιβλίο Γ΄Λυκείου, Εκδόσεις ΙΒ΄ 1996 ΟΕΔΒ
- «Ιστορία νεότερη και σύγχρονη», σχολικό βιβλίο Β’ Ενιαίου Λυκείου, Εκδόσεις ΙΔ΄ 1999 ΟΕΔΒ
- «Ιστορία νεότερη και σύγχρονη», σχολικό βιβλίο Γ΄Ενιαίου Λυκείου, Εκδόσεις ΙΒ΄ 2000, ΟΕΔΒ